Vikan - 10.03.1988, Síða 54

Úr hestaábreiðum
í buxur
Elstu gallabuxur sem varðveist hafa. Þær eru framleiddar af Levi
Strauss einhvern tíma fyrir 1893. Efnið er brúnt bómullarefni en eins
og sjá má hefur sniðið ótrúlega lítið breyst á þessari öld.
Gallabuxnaauglýsingar hafa alltaf verið miðaðar við ungt fólk og mikið
reynt til að ná athygli þess. Framleiðandi gallabuxnanna sem gerði
þessa auglýsingu fór þó yfir strikið og árið 1977 var hún bönnuð.
voru í raun úr fínu efni en saum-
arnir voru tvístungnir. í dag
myndi ekki nokkrum manni
detta í hug að kalla slíkar flíkur
gallabuxur.
Ef litið er á sígildar gallabux-
ur eru þær úr sterku bómullar-
efni, svonefndu nankini, lituðu
með indígó. Buxurnar eru
sniðnar þannig að skásniðnum
fleygum er bætt við bakstykkin
ofanverð. Buxnastrengurinn er
tvöfaldur og á honum beltis-
smeygar. Vasarnir eru fimm,
tveir utanástungnir rassvasar,
tveir innfelldir vasar að framan,
annar þeirra með smápeninga-
vasa að innanverðu. Saumarnir
eru tvístungnir með gulum
þræði og málmbólur og styrkt-
arsaumar eru þar sem mest á
mæðir. Hnapparnir eru úr
málmi og merki framleiðandans
er gjarnan áberandi.
Gallabuxurnar eru að sjálf-
sögðu upprunnar lirá Bandaríkj-
unum, nánar tiltekið San Frans-
isco, og maðurinn sem mestan
heiðurinn hefur hlotið fyrir að
hafa fúndið þær upp er Levi
Strauss. Þó má segja að félagi
hans, Jacob Davis, hafi átt stærri
hlut í sköpuninni. Upp úr miðri
síðustu öld kom Davis til San
Fransisco til að reyna að græða á
gullæðinu sem hafði heltekið
Kaliforníu. Honum gekk þó ekki
vel til að byrja með og tók til
við að sauma hestaábreiður til
54 VIKAN
hann dýrmæta reynslu í að
sauma úr grófú lérefti.
Þegar einn viðskiptavinurinn
bað hann svo um að sauma á sig
sterkar vinnubuxur notaði hann
léreftið sem hann hafði notað í
ábreiður. Tvinnann valdi hann
af mikilli kostgæfni og þar sem
honum fannst þurfa styrkti hann
buxurnar með málmbólum, al-
veg eins og hann hafði styrkt
reimafestingarnar á teppunum.
Það þarf ekki að orðlengja það
að þessar buxur reyndust ffá-
bærlega sem vinnuflík og fljót-
lega bárust fréttir af þessum
undrabuxum víða. Pantanir
streymdu inn og Davis annaði
engan veginn eftirspurninni
eins síns liðs. Uppnuminn yfir
velgengninni ákvað hann að
sækja um einkaleyfi fyrir hug-
myndinni og jafhframt því að
auka framleiðslugetuna.
Þá var komið að þætti Levi
Strauss sem var búinn að koma
sér fýrir sem kaupmaður og
Davis hafði áður keypt efni af.
Þeir gerðu samstarfssamning og
saman framleiddu þeir fyrstu
Levis gallabuxurnar árið 1873. í
fyrstu var efnið í þeim brúnleitt
gróft bómullarefni, en síðar var
tekið til við að lita efttið blátt
með indígó.
Gallabuxur voru hannaðar
sem vinnubuxur og því var ekki
lagt mjög mikið upp úr litun-
inni. Þar af leiðandi voru þær
ekki gegnumlitaðar, heldur var
efnið hvítt inni við miðju. Eftir
því sem buxurnar slitnuðu svo
og voru þvegnar Iýstust þær.
Þessu einkenni hefúr verið hald-
ið við allt fram á þennan dag og
þeim sem ganga í gallabuxum
flnnst þær varla vera orðnar al-
mennilegar fyrr en þær eru
slitnar og upplitaðar. Þá fýrst er
komin „sál“ í þær.
Þó að Strauss og Davis hafl átt
mikilli velgengni að fagna í
framleiðslunni á gallabuxum
leið tæp öld þar til þær urðu
annað og meira en vinnufatnað-
ur. Notkun á þeim varð strax út-
breidd meðal bænda, kúreka,
sjómanna, gullgrafara og
verkamanna. Ýmis afbrigði
komu til sögunnar, þar á meðal
smekkbuxurnar sem urðu mjög
vinsælar á meðal bænda.
Það var svo í lok seinni
heimsstyrjaldarinnar, tæpri öld
eftir að Davis hafði saumað
fyrstu gallabuxurnar, að þær
urðu vinsæll fatnaður hjá ungu
fólki. Þegar bandarísku her-
mennirnir sneru heim frá Evr-
ópu og Asíu héldu þeir áffam að
nota gallabuxur eins og þeir
höfðu vanist í hernum og tískan
var fljót að breiðast út en ein-
skorðaðist þó við unga karl-
menn fýrstu árin.
Föt handa unglingum
Upp úr 1950 urðu miklar
breytingar á högum unglinga í
vestræna heiminum. Næga
vinnu var að fá, bæði fyrir ung-
lingana sjálfa og foreldra þeirra.
Tekjur fólks jukust hratt og
skyndilega var orðin til kynslóð
unglinga sem hafði peninga til
að spila úr. Nú var í fýrsta sinn
hægt að höfða til unglinganna
sem neytenda en ekki foreldra
þeirra og meðal þeirra vara sem
áhersla var lögð á voru galla-
buxur.
Eftir því sem leið á sjötta ára-
tuginn festu gallabuxurnar sig æ
meira í sessi og má þar miklu
þakka ímyndinni af harðsoðnum
töflúrum sem búnir voru til á
hvíta tjaldinu vestur í Holly-
wood. Leikarar eins og Marlon
Brando og James Dean urðu á-
trúnaðargoð og fyrirmyndir
ungmenna, kaldir utangarðs-
menn í gallabuxum og stutt-
ermabol. Þá fór líka að bera á
því að stelpur sem vildu vera
virkilega „töff' fóru að ganga í
gallabuxum. Unglingarnir voru
orðnir sjálfstæðari en áður, og
hlustuðu á rokktónlist og
klæddu sig eins og þeim sýndist,
foreldrum sínum til mikillar
armæðu.
Kvenfólk uppgötvar
buxnaklaufina
Þróunin hélt svo áfram á sjö-
unda áratugnum og um hann
miðjan urðu mikilvægar breyt-