Heima er bezt - 01.12.1965, Blaðsíða 14

SNORRI SIGFÚSSON:
yvindur
iiggusmidur
Síðla sumars 1746 andaðist að Kirkjubæjarklaustri
í Vestur-Skaftafellssýslu svarfdælskur merkis-
maður, Eyvindur Jónsson að nafni, kallaður
duggusmiður eða Duggu Eyvindur. Elafði hann
þá verið þar um skeið umsjónarmaður klausturseigna,
eða Klausturhaldari, eins og það var enn kallað. En
þangað höfðu örlögin borið þennan fjölhæfa og sér-
stæða Svarfdæling, er nálægt fimmtugsaldri komst þar
til slíkra mannvirðinga. Hafði þó sitthvað áður á daga
hans drifið. Verður hér nokkuð frá Eyvindi sagt.
Eyvindur Jónsson er fæddur um 1678, líklega í Sauða-
koti, en sá bær var yztur á Upsaströnd í Svarfaðardal
og mjög afskekktur, útundir Ólafsfjarðarmúlanum, lík-
lega fyrst byggð þar beitarhús frá Sauðanesi fyrr á
öldum, er síðar urðu svo að mannabústað og í eyði
annað slagið, og nú alla þessa öld. „Upsastrandar yzta
eg á bænum var“, segir Þorvaldur á Sauðanesi í „Ævi-
raun“ sinni úr miðri 17. öld, og virðist þá Sauðakot
ekki í byggð, eða a. m. k. ekki talið með lögbýlum.
En foreldrar Eyvindar, þau hjónin Jón Bjarnason og
Björg Hrólfsdóttir, munu varla hafa búið þar lengi.
Þau hafa snemma á búskaparárum sínum flutt inn að
Karlsá, sem er landnámsjörð Karls rauða og skammt
innan við Sauðanes, þar sem Þorvaldur skáld bjó (d. um
1680). Þótti Karlsá góð sauðjörð og var skógarjörð þá
og útræði allgott, enda hafa tíðum búið þar góðir bjarg-
álna menn. En ekki sízt var það mikið hagræði fyrir
bátasmiðinn og völundinn, Jón Bjarnason, að komast
þangað, því að mun auðveldara var fyrir hann að stunda
bátasmíðar á Karlsá en í Sauðakoti. Og á Karlsá varð
til ein hin mesta skipasmíðastöð og við Eyvind kennd.
Og síðar á 18. öld voru þar miklir bátasmiðir.
Ekki verður ætt Eyvindar rakin hér. En vissulega má
ætla að hann hafi verið af góðu bergi brotinn. Var faðir
hans mikill hagleiksmaður og hreppstjóri um skeið. Má
af því marka að hann hafi þótt vel að sér gjör um fleira
en smíðar. En af hreppstjórn lætur hann árið 1700 og
kennir um heilsubilun. Er þó á manntali 1703 aðeins
talinn 56 ára, en kona hans 62 ára og Eyvindur 24 ára.
Var þá líka á Karlsá móðir Bjargar, Agnes Sveinsdóttir,
92 ára.
Svo er einnig um ætt Bjargar húsfreyju, að hún verð-
ur ekki rakin með vissu. Hefir Hannes Þorsteinsson
fræðimaður gizkað á, að hún kunni að vera laundóttir
Hrólfs sýslumanns Sigurðssonar, „með þessari Agnesi“,
eins og hann kemst að orði. Mætti þá þykja að Eyvindi
kynni að hafa kippt í það kyn um sumt, ef svo væri.
En þetta er alger getgáta, sem Hannes einnig játar sjálf-
ur.
Vitað er hins vegar með vissu, að til var maður á
Upsaströnd, Hrólfur að nafni Eyvindarson, og gæti
hann tímans vegna verið faðir Bjargar. En ekkert er vit-
að um þann mann, sem þar bregður einu sinni fyrir 1667
sem votti við úttektagerð. En Eyvindarnafnið gæti þó
stutt þá tilgátu að þarna væri afi Eyvindar duggusmiðs.
Væru þá afarnir báðir þekktir að nafni til, en ekki meir.
Má því taka undir með Gröndal gamla, er kvað svo að
orði um ætt sína forðum, að hún næði alveg eins langt
fyrir því þótt hún yrði ekki rakin! Má þó vera að síðar
takist það.
Fátt er með vissu vitað um uppvöxt Eyvindar. Má
þó líklegt þykja að ekki hafi verið margbrotinn lífsins
gangur í Sauðakoti eða á Karlsá á þeim dögum, og
fremur lítið uppörvandi í vitund gáfaðs drengs með
stórbrotna skapgerð, enda vafalaust margt gengið önd-
vert við óskir hans og hneigðir. Er mælt að hann hafi
snemma þótt ódæll og einráður og farið sínu fram um
flest, brotið upp á ýmsu sem óvenjulegt var þá, eins og
t. d. því, að búa sér til sundpoll, er hann gerði neðan
við Karlsárbæinn og læra þar að synda, líklega af sjálfs-
dáðum, eða kannski hafa hollenzkir duggarar kennt
honum það, eins og fleira? Hét þar Eyvindarpollur og
munu merki hans hafa enn sézt skömmu fyrir síðustu
aldamót.
En samkomulag þeirra Karlsárfeðga mun hafa þótt
harla risjótt og gengið af Eyvindi sögur í sveitinni.
Hefir Bólu-Hjálmar fest þær margar á blað, eftir að
þær höfðu gengið manna á milli í svo sem hálfa aðra
438 Heima er bezt