Æskan - 01.11.1976, Page 37

Vestmannaeyjar voru bændaeign fram undir miðja 12. öld,
er> þá festi Magnús biskup Einarsson í Skálholti kaup á þeim og
hugóist reisa þar klaustur. Magnús brann inni í Hítardal árið
1148 og þar með uróu að engu fyrirætlanir um munklífi í Eyjum.
1 eigu Skálholts voru þær þar til í byrjun 15. aldar, að þær
^ornust í einkaeign Eiríks konungs af Pommern. Álitið er, að
Árni Ólafsson mildi, Skálholtsbiskup, hafi látið þær af hendi til
iékningar mikilli skuld sinni við konung.,
i konungseigu voru Eyjarnar allt til ársins 1874, en þá urðu
Þ*r eign landssjóðs, en eru nú í eigu Vestmannaeyjakaup-
staðar. . *
Eignarréttur konungs á Eyjum um aldir olli langvinnara og
Þungbærara ófrelsi en aðrir landsmenn bjuggu við, þótt nægi-
le9a slæmt væri ástandið annars staðar. Á þessum öldum var í
k°nungsbréfum og tilskipunum gjarnan talað um ísland og
^estmanneyjar. Á sumum sviðum giltu jafnvel önnur lög í
^yjum. Fyrst kastaði þó tólfunum, þegar konungsverslun var
s'ofnsett þar árið 1558, næstum hálfri öld áður en einokunar-
Verslun var lögleidd í landinu. Samhliða versluninni rak kon-
Uhgur stórútgerð. Bændur og aðrir voru skyldaðir til að róa á
sl<ipum konungs og svo var komið árið 1586, að eigin útgerð
eyjaskeggja hafði svo til alveg lagst niður. Þeir áttu nú aðeins
n°kkra litla báta, sem hægt var að róa á til fiskjar í góðum
Sumarveórum. Öll verslun við aðra staði á landinu var bönnuð
lön9u áður en einokunarverslunin hófst, en í landi var þá hægt
fá hærra verð fyrir afurðir eyjabúa og nauðsynjavörur á
læ9ra verði en tíðkaðist úti í Eyjum. Öll verslun og viðskipti við
utlendinga voru bönnuð þegar árið 1413, þótt umboðsmönnum
°nungs gengi oft illa að framfylgja því banni.
^onungur seldi aðstöðu sína í Eyjum til leigu fyrir of fjár. Þó
ePptust auðugustu og áhrifamestu borgarar Kaupmanna-
afr>ar um réttindin, því mikið gat verið að hafa í aðra hönd. Svo
an9t var gengið í skattpíningu, að jafnvel tíundin, sem Landa-
. lrMa hafði frá fornu fari fengið, var hirt í fjárhirslur verslunar-
innar.
Eftir að konungur hóf stórútgerð í Eyjum, áttu umboðsmenn
ans í stöðugum erjum við erlenda sjómenn, einkum enska,
®ern áður höföu gert út þaðan. Þessir sjómenn vildu hvorki hlíta
'skipunum konungs né virða eignarrétt hans á Eyjum. Þetta
9ekk svo langt, að enskir sjómenn og útgerðarmenn hreinlega
9óu Eyjarnar undir sig og réðu þar lögum og lofum á fyrstu
a^atugum 15. aldar. Þeir reistu vígi og keyptu allan fisk af
^amönnum, og gengu þau viðskipti svo langt, að engin
reið varð eftir til að greiða afgjöld jarðanna til konungs. Þetta
^ls íkaði konungi að vonum, og fóru hiröstjórar hans, þeir
^annes Pálsson og Baltazar van Damme, með her manns til
stmannaeyja árið 1425 til að berja á enskum. Þessum
°kum lyktaði með því, að Englendingar, sem reyndust lið-
rkar'. handtóku hirðstjórana og flutti til Englands sem fanga.
Magnús H. Magnússon.
Héldu Englendingar enn um hríð áfram fiskveiðum og verslun í
Eyjum, þrátt fyrir boð og bönn konungs.
Strax og konungur fór sjálfur, eða umboðsmenn hans, að
versla og gera út í Eyjum, sendi hann þangað herskip, ekki til
að verja landhelgi íslands, heldur til að verja umráða- og
eignarrétt sinn þar. I’ sama tilgangi lét konungur byggja þar
fallbyssuvirki árið 1587. Þrátt fyrir þessar varnir urðu Eyjarnar
af og til fyrir ásókn erlendra ræningja og ævintýramanna. Um
þverbak keyrði í Tyrkjaráninu árið 1627. UmTyrki var reyndar
ekki að ræöa, heldur Araba frá Norður-Afríku. Sá, sem veita átti
forustu um varnir, þ. e. umboðsmaður konungs, flýöi fyrstur
manna með sitt fólk upp á Landeyjasand. Fallbyssurnar, sem
nota átti til að verjast ræningjum, voru notaðar af ræningjunum
sjálfum til að skjóta á eftir flóttamanninum.
Talið er, að íbúarnir hafi um þetta leyti verið hátt í 500.
Arabarnir drápu 36.þeirra á hroðalegasta hátt. 242 fluttu þeir til
Algier og seldu í þrælkun og áttu fæstir þeirra afturkvæmt. Hús
voru brennd til öskg, þ. m. t. Landakirkja, og öllu rænt, sem
eitthvert verðmæti var í og hægt var að flytja burtu, hitt eyðilagt.
Sagan getur ekki um mörg byggöarlög, sem svo hart hafa verið
leikin.
Eftir Tyrkjaránió var Skansinn byggður upp með fallbyssum
og öðrum tilheyrandi vopnabúnaði. Menn voru skyldaðir til að
standa vörð á Helgafelli á hverri nóttu yfir sumarið til að fylgjast
með grunsamlegum skipaíerðum, og nokkrir tilburðir hafðir
upp til þjálfunar almennra borgara í vopnaburði. Upp úr miðri
19. öld var svo komið á fót reglulegri hersveit, Herfylkingu
Vestmannaeyja. Hún var sæmilega vopnum búin og meðlimir
hennar, sem voru allmargir, hlutu stranga herþjálfun. Þetta er
eini skipulagði íslenski herinn, sem sagan greinir frá.
Þáttur Ágústu Björnsdóttur
ÆSKAN — Bendið vinum ykkar á stærsta og besta unglingablaðið
35