Alþýðublað Hafnarfjarðar - 15.12.1962, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐ HAFNARFJARÐAR
Þóroddur Guðmundsson frá Sandi:
Hugleidingar um Hamarinn
i.
Hamarinn í Hafnarlirði
horfir yfir þétta byggð,
fólk að starfi, flcy, sem plægja
fjarðardjúpin logni skyggð.
Hamarinn á sína sögu,
sem er skráð í klett og bjarg.
Stóð hann af sér storm og skruggu,
strauma hafs og jökulfarg.
Svo kvað Örn Arnarson um bjarg
það, sem Flensborgarskólinn var
reistur á fyrir aldarfjórðungi. I
þessum fáu hendingum er furðu
mikið af sögu Hamarsins sagt. Það-
an gaf skáldinu sýn yfir sjó og
land og bak við tímans tjalcl. Hann
skyggndist um vettvang dagsins,
réð steinsins rúnir, áhrif íss, lofts
og lagar á bjargið.
Raunar þarf enginn, sem opin
augu hefur, að ganga slíks dulinn
með öllu. A nijktum klöppunum
sjást rákir, sem allar stefna í sömu
átt, frá suðaustri til norðvesturs, og
bera vitni um ísaldarjökulinn, sem
gekk þar yfir á sínum tíma, en úr-
komur og vindar hafa síðan jafnað
yfir allt. Auðvitað vantar margt og
mikið í þessa sögu, svo sem upphaf
hennar og svo náttúrlega Jtað, sem
gerzt hefur á Jteim stutta líma, sem
liðinn er, síðan skáldið orti ljóð
sitt.
Um forsögu Hamarsins verð ég
fáorður, enda ekki allt of margvís
um hana. I»ess má Jró geta, að hann
er myndaður úr svo nefndu grá-
grýti, og gerðu það „Guð og eld-
ur“, eins og Jónas Hallgrímsson
komst að orði um náttúruundrin
við Þingvöll, hraunið, björgin og
gjárnar, en þó miklu fyrr, því að
grágrýtið hefur, eins og merkin
sýna, myndazt löngu áður en
Þingvallar- og Hafnarfjarðarhraun
runnu, sem gerðist ekki fyrr en
eftir jökultíma, og Jró löngu áður
en Ásbjörn Özurarson nam land
milli Hraunsholts og Hvassahrauns,
sem í Landnámu segir frá.
Saga Hamarsins Jrau rösku þús-
und ár, sem liðin eru síðan, skal
ekki heldur rakin. Aðeins vil ég
minna á, að bærinn Hamarskot
mun lengi hafa staðið, Jrar sem
Flensborgarskólinn stendur nú. Og
eftir að Hamarskot var rifið, stóð
um árabil fjós, Jjar sem suðurálm-
an er. Mætti friðsæld sú, ró og ör-
yggi, sem jafnan fylgir kúnum, gefa
vistmönnum skólans eitthvað af
blessun sinni, auk mjólkurinnar
sem þar er neytt dags daglega.
Þegar sá, er þetta ritar, í fyrsta
sinn kom til Hafnarfjarðar og gekk
upp á „Hamarinn, sem hæst af öll-
um ber,“ eins og ég heyrði þá um
hann sagt, stóð sunnan í honum
áður nefnt fjós eða rúst af Jjví, man
ekki hvort heldur var. Síðar hefur
mér verið sagt, að eigandi fjóssins
hafi verið merkiskonan Valgerður
Jensdóttir, systir Jreirra Bjarna
bónda í Ásgarði í Dölum og Frið-
jóns læknis á Akureyri.
Hamarinn minnti mig Jrá Jjegar
og minnir enn á hæðir Jjær erlend-
is, til að mynda í Bretlandseyjum,
sem kastalar voru reistir á til varn-
ar árásum óvina. Hins vegar getur
naumast ólíkari manna verk en
vopnavígi og virkiskastala gagn-
vart fjósi Valgerðar [ensdóttur og
húsi Flensborgarskóla. Hefðu ís-
lendingar áður fyrr átt í styrjöldum
við aðrar Jjjóðir, mundu Jreir án efa
hafa reist á Hamrinum hervirki. Og
hvers virði liefði Jrað verið, hjá
beztu höfn suðvestan lands? í stað
Jjess byggðu Jjeir Jjar friðsaman
bóndabæ, síðar fjós og loks ung-
mennaskóla. Mér finnst þetta tákn-
rænt fyrir íslenzkan friðarvilja,
sjálfsbjargarhvöt og menningarvið-
leitni.
Víkjum Jjví næst að síðasta tíma-
bilinu í sögu Hamarsins, og þá um
leið hlutdeild hans í menningarbar-
áttu Hafníirðinga, með Jjví að
hann um aklarfjórðungs skeið hef-
ur nú verið grunnur Flensborgar-
skóla, eins helzta menntaseturs bæj-
arins og Jjótt víðar sé leitað. Má
Jjví með sanni segja, að núverandi
hús skólans hafi verið grundvallað
á bjargi. En slíkt var af meistaran-
um frá Nasaret forðum talið vitur-
lega gert.
Ég hef að vísu heyrt gamla F'lens-
borgara hneykslast á því, að skól-
inn skyldi vera fluttur neðan frá
sjó og upp á Hamar. Um slíkt geta
eðlilega verið skiptar skoðanir. En
hitt orkar ekki tvímælis, að góður
skóli er JjjóðJjrifastofnun, hvort
sem hann er byggður á bjargi eða
sandi, hlutrænt skoðað, Jjví að hinn
andlegi grundvöllur skólans skiptir
mestu máli: að hann sé bjarg þekk-
ingar, trúmennsku, víðsýni og skiln-
ings.
Frá hendi Guðs og glóðum elds
er Hamarinn meistaraverk og bæj-
arprýði eigi síður en aðrir berg-
kastalar lands vors. Og hann hefur
sérstöðu meðal hamraborga: stend-
ur í miðdepli fjölmenns kaupstaðar
og er grundvöllur elztu mennta-
stofnunar hans.
Mér hefur alltaf fundizt, að Ham-
arinn væri tilvalið huldufólksaðset-
ur, enda segist innfæddum Hafn-
firðinum svo frá, að áður fyrr hafi
oft sézt ljós í honum. En huldu-
fólksbyggðir má hvorki sprengja né
kasta í gluggana grjóti. Hins vegar
hef ég aldrei lieyrt, að ekki mætti
starfrækja skóla í nábýli við álfa.
Við Hamar Jjennan er Jjví vand-
gert. Stað, sem er Jjvílík gersemi
lrá náttúrunnar hendi, má aldrei
spilla. Hús, sem þar eru reist, verða
að vera í samræmi við landslagið.
Þetta finnst mér hafa tekizt eftir at-
vikum vel með þá byggingu, sem
reist var á honum fyrir aldarfjórð-
ungi, þó að hún sé nú orðin alls
kostar ófullnægjandi og óhentug
vegna breyttra tíma og aukins
mannfjölda. Önnur prýðing, sem
honum er veitt, verður og að vera
smekkleg. Eigi á við að gróðursetja
Jjar aðrar jurtir en Jjær, sem falla
vel við hús, berg og upprunalegan
gróður, helzt eingöngu íslenzkar.
Umhyggju skal sýna þeim og aðgát
höfð í nærveru Jjeirra. Mestu máli
skijjtir Jjó um Jjjóðlífsgróður Jjann,
sem á Hamrinum skal þróast. Kem
ég Jjá að aðalatriði máls míns.
II.
Gekk ég upp á hamarinn,
sém hæst af öllum ber,
hamingjuna hafði ég
í hendi mér,
björt var hún sem lýsigull
og brothætt eins og gler,
— ég henti henni fram af,
Jjar sem hengiflugið er.
Víða flugu brotin,
en víðar hugur fer.
Hár er hann ekki, Hamarinn í
Hafnarfirði, í metrum talið. Þó er
hægt að beinbrjóta sig í brekkum
hans, ef hált er og ógætilega farið.
Eflaust gengur margt ungmennið
ujjp á þennan og fleiri hamra og
Jjykist hafa hamingjuna í hendi sér,
en missir hana. Sporin af jafnsléttu
barnæskunnar upjj á setberg ungl-
ingsáranna eru ýmsum erfið, jafn-
vel nauðug, Jjrátt fyrir J>að að þau
eru óhjákvæmileg. Ég Jjekki margan
ungling, sem hefur grátið fögrum
tárum við Jjau umskipti, harmað
horfin bernskulönd. Hitt mun þó
tíðara, einkum nú á tímum vél-
væðingar og hraða, að Jjeir búist
brynju mótþróa, stærilætis og
stríðni, sem er gríma vanmáttar-
kenndar, en undir býr óánægja
með sjálfan sig og heiminn. Það
er ekki víst, að ungmennin Jjykist
í raun réttri ávallt hafa himin
höndum tekið, þó að staðan sé fá-
einum tröppum nær honum en áð-
ur, landfræðilega séð og í þróska-
legu tilliti. Sannast að segja get ég
ekki varizt Jjeirri hugsun, að vér,
sem leitumst við að leiða þau uppi
á þessari Jjroskans hæð, séum ósjald-
an að gefa Jjeim steina í staðinn
fyrir brauð. Eigi að síður er ég
viss um, að óvíða ellegar jafnvel
hvergi á vettvöngum Jjjóðlífsins er
barizt virðingarverðari og þraut-
seigari baráttu en á sviðum fræðslu
og uppeldis. Þar hafa skapazt svo
mörg og mikil vandamál, að kenn-
arastéttinni verður fyrr en varir
fullkomið ofurefli að leysa, án
stuðnings annars staðar frá, nerna
straumhvörf verði í tízku og líðar-
anda, horfið frá glötunarleið gróða-
bralls, efnishyggju og skemmtana-
fýsnar inn á Jjann veg, sem til lífs-
ins liggur.
„Ég henti lienni fram af, Jjar sem
hengiflugið er.“ Hversu margir geta
ekki tekið undir Jjessi orð Sigurðar
Nordals, Jjegar talað er um meðferð
gæfunnar? Það er engu líkara en
kynslóð samtímans liafi gripið ein-
hver óskiljanleg hneigð til sjálfstor-
tímingar. Hvernig væri annars auð-
ið að skýra allt hervæðingarbrjál-
æðið úti í lieiminum og nautna-
Jjorstann hvarvetna, í hverri mynd
sem hann og fullnæging hans birt-
ist? Og Jjegar vér mætum unglingi
um fermingu skammt frá dyriim
skóla eða heimilis, púandi sígarettu
eða svelgjandi úr kókókólaflösku,
eins og hann eigi lífið að leysa,
geíir hann Jjetta ekki eftir íyrir-
mynd frá hærri stöðum? Eða mið-
aldra kynslóðin, sem aldrei hefur
haft tíma til að annast börn sín
sjálf, lieldur látið dagheimili,
sjoppur, kvikmyndahús, skóla eða
jafnvel götuna ala Jjau upp í sinn
stað sökum ýmiss konar nauðsyn-
legs og ónauðsynlegs félagsmála-
vafsturs, gróðaöflunar eða skemmt-
analífs — mundi ekki sannast á
henni Jjað, sem Einar Benediktsson
leggur Starkaði í munn í Einræð-
um hans:
Synduga hönd, Jjú varst sigrandi sterk,
en sóaðir kröftum á sntáu tökin; —
að skiljast við ævinnar æðsta verk
í annars liönd, það er dauðasökin.
Djúpið, sem hefur staðfestst milb
vor, sem nutum x uppvexti yndis
og friðar af samvistum við kindur,
kýr og hesta, öðluðumst sálarjafn-
vægi við ræktun moldar og upP'
skeru jarðargróða — djúpið milb
vor og ungu kynslóðarinnar, sem
einskis Jjessa heilsulyfs hefur notið
nema að litlu leyti, er orðið ískyggi'
legt. Mér liggur við að segja, uð
vér séum vitandi vits að henda gæfn
vorri fram af hengiflugi. Og fjar'
gróðaöfl samtímans bæta gr:lLl
braski sínu ofan á svart kæruleys1
vort, er sjáum Jjó livert stefnir, með
Jjví að hafa börn vor, sem haltbn
eru sömu brestum og vér, blygðum
arlaust og stöðugt að féjjúfu, xneð
Jjví að gefa Jjeim, nei, seíja, pranga
út í Jjau hvers kyns ólyfjan, anó'
legri og efniskenndri í staðinn fy111
brauð það, sem vér í æsku lærðum