Alþýðublað Hafnarfjarðar - 15.12.1962, Blaðsíða 16

16
ALÞÝÐUBLAÐ HAFNARFJARÐAR
Asbúð.
Bœr Maríu i mýrinni.
Bœr Þóru i Holti.
Bær Ottós.
Bœr Oddrúnar.
í flestum eða öllum tungumál-
um veraldar munu finnast dæmi
þess að sama orðið geti haft fleiri
en eina merkingu. Sem kunnugt
er, er þessu þannig farið hjá okk-
ur með orðið bœr. Getur það t. d.
merkt bæði kaupstað og sveitabýli.
Einnig er þetta orð notað af eldri
og — mig langar til að segja — rök-
réttar hugsandi kynslóðinni, í sum-
um tilfellum þar sem aðrir nota
orðið hús. Þessi skilgreining milli
notkunar orðanna bær og hús, mun
vera öllu meira á reiki í sveitunum.
Þar er, eins og áður er drepið á,
hægt að nota orðið bær um býlið
eða jörðina í heild, þótt engin
bygging þar hafi hið raunverulega
bæjarlag. En bæjarlag hefur sú
bygging, sem er svo veggjalág, að
hún er öll undir súð og ekki er um
um glugga að ræða, nema á göflun-
um. En til þess þá þó að drýgja hús-
rýmið lítið eitt, er venjulega inn-
gönguskúr áfastur bænum. Annars
væri varla um annað að ræða en að
hafa dyr á öðrum hvorum gaf linum.
í Reykjavík eru til nokkrir stein-
bæir. Veggir þeirra eru þykkir og
steyptir, eða oftar hlaðnir úr meira
eða minna tilhöggnu grjóti, lögðu
í bindiefni. Oftast er þó efri hluti
gaflanna úr timbri. Stundum var
látið nægja að sletta aðeins steypu
í hleðsluna á eftir. Er góð lýsing
og teikning af steinbæjum í kaflan-
um um húsbyggingar í Iðnsögu ís-
lands.
Hér, í þéttbýli Hafnarfjarðar,
eru engir steinbæir, heldur eru þeir,
eins og flestar byggingar hér frá
fyrri hluta aldarinnar, úr timbri og
nú klæddir bárujárni.
En íbúðarbyggingin í Hjörtskoti
á Hvaleyri minnir nokkuð á stein-
bæ og svo tveir bæir sem síðast verð-
ur getið.
Vafasamt er að hve miklu leyti
má segja að þel ta byggingarlag sé
einkennandi fyrir ísland. En þótt
íbúar hinna Norðurlandanna láti
sér nægja fornfáleg húsakynni, þá
er svo mikið víst, að hið eiginlega
bæjarlag, sem hér er um að ræða,
er sjaldgæft í nágrannalöndum okk-
ar.
Ef farið væri í eins konar húsvitj-
un í umrædda bæi og byrjað syðst,
þá yrði fyrst fyrir okkur Ásbúð, þ.
e. Ásbúðartröð 1, hjá Andrési John-
son rakara. Tæplega er þó þessi
bygging í liinum hreinræktaða
hafnfirzka bæjarstíl frá aldamótun-
um, með því að inngangurinn er á
annari hliðinni miðri. Þar er einn-
ig gluggi, sem Andrés þó telur viss-
ara að hafa hlera fyrir, vegna marg-
víslegra verðmæta innan dyra. En
þegar inn er komið, dylst engum að
hér er um raunverulegan bæ að
ræða, og að sumu leyti í enn eldri
stíl en hér er til umræðu, m. a. að
því leyti að hér eru eins konar bæj-
argöng.
Til hægri úr þeim er gengið inxr í
eldhúsið, en til vinstri inn í safn-
lrerbergi. Hér er ekki ætlunin að
ræða um hið víðtæka og víðkunna
söfnunarstarf Andrésar. En þótt
þetta sé nefnt safnherbergi, þá var
réttilega að orði komist hjá þjóð-
minjaverði í afmælisgrein um And-
rés sjötugan, að takmörkin milli
safns hans og heimilis væru raun-
verulega horfin.
Fyrir enda bæjarganganna er lít-
ið herbergi sem gengið er úr til
vinstri inn í baðstofuna. Þetta,
sem hér hefur verið talið, er undir
sama risi, annað en eldhúsið. Þessi
mannvirki telur Andrés vera að
stofni til allt frá árinu 1806.
Árið 1931 keypti hann þau, eftir
lát Halldórs Helgasonar, sem þar
hafði búið alla sína búskapartíð. Þá
var allstórt útihús vestan við bæ-
inn, en það lét Andrés rífa og
byggja í jxess stað skemmu í stíl við
baðstofuna. Stendur hún aftast
húsa.
Þótt öll séu þessi húsakynni lág-
reist, þá er grunnflöturinn ekki svo
lítill. Framhliðin er 9,25 m og
stafnarnir samanlagt nokkru meira.
Þess má að lokum geta, að Andrés
liefur ætíð lagt áherzlu á viðhald
bæjarins og málað hann að utan í
sterkum litum.
Næst verður fyrir okkur bærinn
Suðurgata 87. Reyndar er á gaflin-
um númeraskiltið 85, en hitt mun
vera réttara.
Samræmi er milli bæjarins og
nánasta umhverfis hans, — ræktaðs
grasbletts, kálgarðs og lækjarsytru.
Bærinn mun hafa verið byggður
1908, af Stefáni Grímssyni sem þá
hóf þar búskap með konu siirni,
Maríu S. Sveinsdóttur. Tvær dæt-
ur þeirra eru nú búsettar í Kefla-
vík. Nágranni Stefáns, Steindór í
Brandsbæ, mátti teljast yfirsmiður-
inn.
Iðulega voru leigjendur í þessum
bæ, jafnvel heilar fjölskyldur. Á
öðrum tug aldarinnar leigði þar
t. d. Agnar Þorláksson, bróðir Sig-
urðar trésmiðs og Kristmundar frá
Stakkavík, með fjölskyldu sína. Bær-
inn er að vísu lítið eitt stærri en t.
d. sá sem getið verður um hér
næst á eftir, og hefur hann tvo
glugga á hvorum gafli. Hann er 6,35
m. á lengd og rúmir 4 m á breidd
og kjallari undir honum. Nú býr
þarna Ármann Kristjánsson með
fjölskyldu sína.
En svo að vikið sé aftur að fyrri
íbúum, jrá andaðist Stefán árið
1918, en María ekki fyrr en 1958.
Hún yfirgaf ekki bæinn fyrr en sem
sjúklingur, er ekki á afturkvæmt.
Tæplega var talað um bæinn
Mýri eða í Mýrinni sérstaklega,
heldur var þetta „bærinn hennar
Maríu í Mýrinni" (I).
Og hvað Maríu snertir, þá var
liún yfirleitt ekki kennd við föður
sinn, heldur eins og hér er gert, inn-
an tilvitnunarmerkjanna.
Svo náið getur sambandið verið
milli manns og moldar.
Bær nokkur stendur að segja má
í skugga st. Jósepsspítalans. Hann
er talinn við Hlíðarbraut.
Þessi bær hefur einna hreinrækt-
aðasta hafnfirzka bæjar-byggingar-
lagið og er næstum alveg óbreyttur
frá fyrstu tíð. Fæstir þessara bæja
voru þó járnklæddir upphaflega.
En kaþólska trúboðið á þakkir skil-
ið fyrir að láta bæinn standa og að
lúta að svo litlu að nota hann. Von-
andi fær hann að standa lengi enn.
Bær þessi er byggður af Jóni
Ólafssyni frá Hliði á Álftanesi
(Gamla-Hliði), um 1904. Fyrst eftir
að hann kom til Hafnarfjarðar,
með konu sinni, Þóru Þorsteins-
dóttur, voru þau í Holti. Það var
næstum þar sem nú er liúsið Hring-
braut 64. Eins og áður hefur verið
getið í Jxessu blaði, eignuðust þessi
hjón eina dóttur, en hún dó um
fermingaraldur.
Ýmislegt er hliðstætt um þær
Maríu í Mýrinni og Þóru í Holti.
Þóra var í mörg ár ekkja, því að J.
hún missti mann sinn 1915, en
lifði sjálf til 1954 og var í bænum
svo lengi sem hún gat. Svipað er
líka að segja um nafngiftina, því
að eiginlega er vafasamt hvort
nafnið Holt fluttist á bæinn, eða að
þetta er aðeins „bærinn hennar
Þóru í Holti“. Umhverfis bæinn
er ræktuð lóð, sem má teljast stór,
og undir honum er lágur kjallari,
sem gengið er í á miðri norður-
hlið. Sú hlið er að utan klædd lá-
réttum plægðum borðum, en ekki
bárujárni. Bærinn er eitt herbergi
og eldhús, og að sjálfsögðu með
inngönguskúr, eins og myndin ber
með sér.
Lengd bæjarins er aðeins 5,75 m,
en breiddin um 4 m.
Rafmagn er lagt í bæinn, en ekki
vatn. Er enn brunnur rétt hjá hon-
um, byrgður og með heilnæmu
vatni, sem aldrei Jrrýtur. Meinið er
að brunnar eru mannvirki, sem
ekki verða flutt á byggðasöfn!
Eins og áður er sagt, hefur ka-
Jrólska trúboðið nú bæinn og lóð-
ina.
Árið 1908 komu til Hafnarfjarðar
hjónin Halldór Sigurðsson frá
Merkinesi í Höfnum og Pálína
Pálsdóttir. Bjuggu Jrau fyrst í Gest-
húsum. En þau vildu, eins og aðrir,
búa undir eigin Jxaki og létu nægja
lágreist bæjarlag á Jxeirri byggingu,
Jrótt þá væri komið árið 1919. Gata
var lögð framhjá bænum þrem ár-
um síðar og Jxá lögð í hann vatns-
leiðsla. Jafnframt hlaut hann
númerið Krosseyrarvegur 5. Hall-
dór dó árið 1920, en kona hans
fimm árum síðar.
Fóstursonur þeirra, Janus Gísla-
son, bjó áfram í bænum, ásamt
Magnús Jónsson:
Bæir I bæimm