Alþýðublað Hafnarfjarðar - 15.12.1962, Blaðsíða 10

10
ALÞÝÐUBLAÐ HAFNARFJARÐAR
Hafnarfjörður fyrir 1920.
Gamla Flensborgarhúsið, skólahúsið og útihús sjást vel á myndinni.
var næstum 20 m löng og 9 m breið,
með háu risi, sem sneitt var við
báðar burstir. Byggingarlistin var
dönsk, og má enn sjá mikil hús af
þessari gerð frá valdadögum Dana
á ýmsum stöðum hér á landi. Ekki
þurfti að nota allt húsið til kennslu,
enda hafði það bæði verið íbúð
ver/.lunarstjórans, skrifstofur og
búð. Varð Flensborg nú um skeið
sýslumannssetur, eða fram undir
áratug, til ársins 1887. Barnaskól-
inn var til húsa í norðaustur-end-
anum, sýsluskrifstofan í hinum end-
anum, en sýslumaður bjó uppi.
Vísir að fastri barnakennslu hafði
komizt á fót í Hafnarfirði nokkru
áður, þótt mjór væri, svo að telja
má, að í bænum hafi verið föst
barnakennsla í um það bil 90 ár.
Þorsteinn Egilson cand. theol., son-
ur Sveinbjarnar Egilson rektors og
tengdasonur sr. Þórarins 1 Görð-
um, byrjaði að kenna börnum
tveim árum áður en skólinn í
Flensborg tók til starfa. Hann var
einnig fyrsti kennari þar.
Áður en lengra er haldið, er rétt
að gera hér grein fyrir því, hversu
mikil sú gjöf var, sem prófastshjón-
in í Görðum gáfu til skólahaldsins.
Húsið sjálft var metið á 10.000 kr.,
geymsluhús á 450 kr., þriggja dag-
slátta tún og kálgarðar á 750 kr.
Heimajörðin á Hvaleyri, sem skyldi
renna stoðunum undir skólahaldið,
var metin á 2.200 kr. Nokkrum
árum seinna bætti svo sr. Þórar-
inn við strandlengjunni meðfram
Flensborgarlóðinni, sem hann
keypti í þeim tilgangi og metin var
á 1000 kr. Auk þess gaf hann þá
skólanum ágóða af óseldum ein-
tökum af Lestrarbók handa alþýðu,
sem liann hafði gefið út þjóðhátíð-
arárið 1874. Alþýðubókin var hið
merkasta rit og vitnar mætavel um
hug sr. Þórarins til alþýðumennt-
unar, áður en hann stofnaði skól-
ann í Flensborg. Til marks um það,
hve Alþýðubókin var mikill au-
fúsugestur á heimilum víða um
land, má geta þess, að þegar skáld-
ið Örn Arnarson var beðið að
yrkja vígsluljóð, er nýja Flensborg-
arskólahúsið á Hamrinum var tek-
ið í notkun haustið 1937, lét hann
svo ummælt, er hann varð við þess-
um tilmælum, að sér væri ljúft að
minnast útgefanda Alþýðubókar-
innar. Ekki er nú vitað, hve mikið
hefur runnið til skólans fyrir bók-
ina, en gjöf þeirra prófastshjóna
hefur alltaf numið allt að 15 þús.
kr. Varla munu tök á því að um-
reikna þessa íjárhæð nákvæmlega
í núgiklandi peninga, en víst er, að
gjöfin hefði skipt milljórium í dag,
þótt ekki væri að öllu leyti reiknað
nreð breyttum aðstæðum.
Barnaskóli var í Flensborg í
átján ár, eða til ársins 1895. En
þremur árum eftir að skólinn tók
til starfa, kom hinn nýstofnaði
Bessastaðahreppur á fót hjá sér
skóla þar úti á nesinu. Grímur
skálcl Thomsen á Bessastöðum mun
hafa átt frumkvæðið að þessari
skólastofnun. Var því fleygt, að
hann hefði að öðrum þræði gert
það til að skaprauna nágranna sín-
um, sr. Þórarni í Görðum, og draga
frá skólanum í Flensborg. Hann
hafði frá upphafi fengið nokkurn
opinberan styrk, en nú hlaut skól-
inn úti á nesinu að fá hluta af hon-
um. Þótt grunnt væri á því góða
með þeim prófastinum x Görðum
og skáldinu á Bessastöðum, og þeir
eltu stundum grátt silfur saman,
þarf þessi skólastofnun úti á nes-
inu ekki að hafa verið af þeim toga
spunnin, því að óneitanlega var
erfitt fyrir börn framan af nesi að
sækja skóla inn í Hafnarfjörð.
En hvort sem þessir úfar með
þeim stónnennunum hafa valdið
eða ekki, varð þessi skólastofnun
úti á nesinu meðal annars til þess,
að sr. Þórarinn tók að hyggja að
skólanum í Flensborg á nýjan leik.
Og þessi athugun leiddi til þess, að
þau prófastshjónin í Görðum
breyttu gjafabréfi sínu árið 1882
og stofnuðu gagnfræðaskólann í
Flensborg. Þá bættu Jxau líka við
gjöfina, eins og áður var rakið. Og
nú gátu Jxau hjónin lagt skólanum
til meira en hús, land og fé: Nú
varð sonur Jxeirra, Jón, skólastjóri
hins nýja gagnfræðaskóla. Hafði
liann með námi erlendis beinlínis
búið sig undir skólastjórnina. Það
var einstætt á þeirri tíð.
Sr. Þórarinn Böðvarsson var mik-
ill umsýslu- og búmaður og kunni
vel að sjá fótum sínum forráð á
veraldlega vísu. Með Jrví gð láta
Jón son sinn búa sig undir skóla-
stjórn í Flensborg, sló liann tvær
flugur í einu höggi: Hann sá syni
sínum fyrir framtíðaratvinnu, og
hann tryggði óskabarni sínu, skól-
anum í Flensborg, trausta og far-
sæla stjórn gegnum brim og boða
í upphafi siglingar. Ekki Jxarf að
fara í grafgötur um Jxað, að hagsýni
sr. Þórarins hefur ekki síður miðað
að Jxví, að skólastofnun Jreirra
hjóna færi ekki forgörðum, þótt
Jreirra missti við. Ekki hefur hann
lagt sig minna fram urn þetta, eftir
að hann fann andann frá skákl-
inu á Bessastöðum og öðrum öfund-
armönnum. Hann hefur treyst syni
sínum vel til starfans, og Jrar reynd-
ist hann sannspár og giftudrjúgur,
Jxví að Jón Þórarinsson hafði erft
traustleika og raunhyggju föður
síns í ríkum mæli. Auk Jxess var
hann mikill skólamaður og frunr-
kvöðull í Jxeim efnum, svo að eng-
in ráð voru ráðin í skólamálum um
hans daga nema hann kæmi Jxar
til, enda varð hann fyrsti fræðslu-
málastjórinn árið 1908. Þeir feðgar
mótuðu þannig í sameiningu starf-
semi skólans í Flensborg á byrjun-
arskeiði hans, en sr. Þórarinn sat að
sjálfsögðu í skólanefndinni til
dauðadags árið 1895.
Miklar breytingar urðu í Flens-
borg, eflir að gagnfræðaskólinn var
stofnaður Jxar árið 1882 og Jón Þór-
arinsson tekinn við skólastjórn.
Húsið var stækkað með Jxví að
setja tvo kvisti þvert yfir Jrað, og
var Jrað íbúð skólastjóra æ síðan,
meðan húsið stóð. Þegar sýslu-
mannssetrið var flutt þaðan árið
1887, var sett þar á stofn heimavist.
Nokkru síðar var allmikill tóm-
stundaskáli byggður norðan við
húsið, Jxar sem skólapiltar iðkuðu
leika og smíði, en seinna var bóka-
safn skólans, Skinfaxi, Jrar til húsa.
Um skeið störfuðu Jrrír skólar í
Flensborg, barnaskóli, gagnfræða-
skóli og kennaraskóli. Kennara-
deildin var sett á stofn tíu árum
eftir að gagnfræðaskólinn tók til
starfa. Var hún fyrst 6 vikna vor-
námskeið að gagnfræðaprófi loknu,
en gagnfræðaskólinn var Jxá tveggja
vetra skóli. En árið 1896 varð hún
eins konar 3. bekkur og starfaði í
71/2 mánuð árlega. Þetta var fyrsti
kennaraskóli á íslandi, og eru Jxví
á Jressu ári 70 ár liðin frá því að
reglubundin kennsla undir kenn-
arastarf hófst hér á landi. Þessi
fyrsti kennaraskóli komst á fót fyrir
áhuga, dugnað og framsýni Jóns
Þórarinssonar skólastjóra. En ekki
væri sanngjarnt að geta Jiar að engu
samverkamanns hans, Jóhannesar
Sigfússonar kennara í Flensborg,
sem studdi hann með ráðum og dáð
í Jressum framkvæmdum, enda var
hann hinn merkasti skólamaður.
Árið 1906 var byggt sérstakt
skólahús á Flensborgarlóðinni,
snertispöl írorðan við gamla hús-
ið. Þetta nýja skólahús var einlyft,
18 m langt og 9 m breitt; í Jxví voru
3 kennslustofur, góður gangur og
kennaraherbergi. Þetta hús entist
skólanum í rúm 30 ár. Við Jressa
byggingu rýmkaðist mjög um
heimavistina í gamla húsinu, svo að
nú rúmaði hún 28 pilta, en áður
komust Jxar fyrir helmingi færri.
Eins og alkunnugt er, voru fyrstu
almennu fræðslulögin sett hér á
landi árið 1907. Ekkert sýnir betur
gengi Flensborgarskólans um þessar
mundir en Jxað, að Jxegar kom til
að framkvæma þessi lög (árið eftir),
urðu kennarar frá Flensborg til að
hafa Jxar á hendi forustuna. Skóla-
stjórinn, Jón Þórarinsson, gekk inn
í hið nýja embætti fræðslumála-
stjóra, og annar kennari Jxaðan, sr.
Magnús Helgason, varð skólastjóri
nýstofnaðs kennaraskóla í Reykja-
vík. Hann hafði komið að skólan-
um árið 1904, Jregar Jóhannes Sig-
fússon varð yfirkennari við mennta-
skólann, en raunar hafði liann ver-
ið kennari þar fyrsta vetur gagn-
fræðaskólans, áður en hann gerðist
prestur. Þriðji kennarinn í Flens-
borg, Ögmundur Sigurðsson, hefði
vel mátt fá stöðu við kennaraskól-
ann nýja, enda sótti hann um stöðu
Jxar. Hann hafði gerzt kennari í
Flensborg árið 1896 og hafði jafn-
an á hendi æfingakennslu í kenn-
aradeildinni, enda var hann óum-
deilanlega í fremstu röð skóla-
manna landsins. En Ögmundur
fékk ekki stöðu við kennaraskól-
ann, hann varð skólastjóri í Flens-
borg. Vafalaust liefur það þótt of-
mikil blóðtaka fyrir Flensborg að
missa alla Jrrjá aðalkennarana í
einu, og má fara nærri um Jrað, að
Jóni Þórarinssyni hefur ekki get-
izt að því. Ögmundur Sigurðsson
var svo skólastjóri í Flensborg í 23
ár við mikinn og góðan orðstír. í
hans tíð, eða árið 1912, varð skól-
inn þriggja vetra skóli, og það var
hann fram á síðasta áratug. Nú er
hann fjögurra vetra skóli, eins og
aðrir gagnfræðaskólar í kaupstöð-
um.
Lengi var Jrað áhugamál skóla-
stjóra og kennara í Flensborg, að
nemendur með góðu gagnfræða-
prófi þaðan liefðu rétt til að setj-
ast í lærdómsdeild menntaskólans.
Það varð þó aldrei. Til þess þurftu
þeir viðbótarnám og að heyja inn-
tökupróf í 4. bekk menntaskólans.
Ýmsir nemendur úr Flensborg fóru
þó Jxessa leið sama vor og þeir tóku