Kirkjuritið - 01.04.1956, Blaðsíða 17

ÞÁTTUR kristnixxar í sögu ÍSLANDS
159
Og nú verður þáttur kirkjunnar æ fyrirferðarmeiri í sögu lauds-
ins. Ég segi kirkjunnar en ekki kristninnar. Ekki af því, að ég
'dlji varpa rýrð á hina miklu óg voldugu kirkju miðaldanna, sem
er eitt hátimbraðasta hús Norðurálfusögunnar. En ég á við það,
að miðaldakirkja þessi virtist stundum ofin úr fleiri þráðum en
þeim kristna. Markmið hennar var vissulega ríki Guðs á jörðu
að hugsjón Ágústíns. En aldrei verður það út skafið, að þar var
margt ólíkt guðsríkishugsjón meistarans bljúga, sem hvergi átti
höfði að að halla og varaði við því að láta kenna á valdinu.
Svo má heita, að saga þessarra alda sé kirkjusaga. Ekki svo að
skilja, að ekki væru þá uppi miklir veraldarhöfðingjar og nóg
veraldarumsvif. Stríð og deilur hafa verið í algleymingi. Auður
fer að safnast á fáar hendur, einkum er kemur fram á 15. öldina.
Hla hefir oftast verið látið af þeirri öld. Epólín segir um hana
1 formála annarrar deildar Árbókanna: „Er það stytzt að segja,
að í henni týndu fræðimenn sagnfræði, skáld fornum smekk,
bændur akurvinnu atferli, leikmenn hinu fyrra frelsi og landsbúar
kaupferðum, en biskupar urðu sem konungar, áður henni lauk.“
Ég vil nú ekki skrifa undir þennan dóm athugasemdalaust, en
mikið er til í honum. Saga þessarra tíma er mjög óljós. Hana
verður að lesa út úr stuttum annálagreinum og fáeinum bréfum
°g gjörningum. Það er betra en ekkert, en mikið verður sagn-
Iræðingurinn að lesa í málið og blása lífi og anda inn í þetta
beinahröngl. Vill þá svo fara, að hver blæs með sínum munni,
°g valt að treysta. Sagan slitnar. í þessu hálfrökkri virðist þó
rnega sjá, að vald kirkjunnar eykst jafnt og þétt. Og þegar þessar
heimildir verða fyllri, sýna þær, að þetta vald er orðið svo mikið,
að enginn fær rönd við reist. Biskupar eru orðnir sem konungar,
ems og Espólín segir. Þáttur kirkjunnar í sögu landsins er orðinn
stor og næstum því ferlegur. Vér verðum svo að vona, að þáttur
hristninnar í kirkjunni hafi verið mikill og sterkur til allra góðra
hluta.
Hér að framan hefir þáttur kristninnar í sögu íslands verið
rakinn að mestu eftir pólitískum línum, ef svo mætti að orði
hveða. En hann kom fram víðar, eins og vænta mætti, og þá