Nýjar kvöldvökur - 01.01.1934, Blaðsíða 45

NYTJAJURTIR
39
komin á hátt stig 3000 árum fyrir
Krists fæðingu. Álíka gömul mun hún
vera í Mesopotamíu, Gyðingalandi og
fleirum hinum fornu menningarlöndum
Asíu. Æfagamlar minjar akuryrkju eru
einnig fundnar hjá Indíánum, bæði í
Perú og Mexikó. Þær minjar, sem fund-
izt hafa í ýmsum þessara landa, t. d. E-
giptalandi, bera vitni um mikla þekkingu
og leikni í akuryrkju og garðrækt, að ö-
hugsandi er annað, en að ótal kynslóða
hafi iðkað þá list fyrir þann tíma, seni
minjarnar eru frá. Hér í.Evrópu finnast
minjar jurtaræktar í staurabýlum stein-
aldarmanna, langa löngu áður en elztu
sagnir hefjast, eru þær fundnar í Sviss,
Norður-ítalíu, Suður-Frakklandi, Austur-
ríki og Þýzkalandi. i staurabýlum þess-
um hafa fundizt nálægt 100 tegundir
yrkiplantna, hafa þjóðir þessar kunnað
að rækta bæði korn, grænmeti og aldin.
Sennilegt er, að forfeður þeirra hafi flutt
með sér þekkinguna um þessa hluti og út-
sæðið með, austan úr Asíu, því að fæstar
plantna þeirra, er hjer um ræðir, eru
upprunnar í Evrópu, en að austan ætt-
aðar.
Eftir að sögur hefjast, er lengi um litl-
ar framfarir að ræða í ræktun og notkun
plantnanna. Hér í Evrópu er. fyrst um
slíkt að ræða eftir landafundina miklu í
lok miðalda. En einkum hefur jarðrækt
öll og notkun plöntuefna tekið framför-
um nú á síðustu mannsöldrum. Má í því
sambandi benda á að það er fyrst á síð-
astliðinni öld, að mönnum lærast aðferð-
ir til kynblöndunar og kynbóta á nytja-
plöntum, sem mjög hefur reynzt mikil-
væg í allri nútíma jarðyrkju. Einnig má
segja, að við hin bættu samgöngutæki
hafi ýmsir jarðarávextir, sem áður voru
aðeins eign hitabeltisþjóða, orðið al-
heimseign, enda þótt ræktunarsvið þeirra
sé mjög takmarkað. Á þetta einkum við
um ýms aldini, sem illa þola langa
geymslu. T. d. munu bjúgaldini ekki
hafa flutzt að marki til norrænna landa,
fyrr en á síðasta mannsaldri, og svo er
um margt annað.
Skal nú snúið að hinum einstöku
plöntutegundum. Til gleggra yfirlits hefi
ég skipt þeim niður 'í 7 flokka, eftir því,
hvernig þeim notum er háttað, sem menn
hafa af þeim. Flokkarnir eru þessir:
1. Brauðplöntur.
2. Garðplöntur.
3. Ávextir.
4. Sykurplöntur.
5. Krydd- og nautnaplöntur,
6. Lyfja- og eiturplöntur.
7. Iðnplöntur.
Fræðiorð þau, er fyrir koma hjer í
plöntulýsingurn og annars staðar í rit-
gerð þessari, eru hin sömu og í ritum
Stefáns Stefánssonar, Flóru og Plöntun-
um, nema annars sé við getið, og er þá
um leið gefin skýring þeirra.
I. BRAUÐPLÖNTUR.
Allar hinar merkustu þeirra teljast til
gra&ættarinnar, og eru oft nefndar einu
nafni korntegundir, þó hefi ég hér kosiö
nafnið brauðplöntur, sakir þess, að
nokkrar aðrar mjölvisplöntur eru hér
nefndar en einmitt þær, sem teljast til
korntegundanna.
Áður en lengra er farið tel ég rétt að
gera stutta grein fyrir næringarefni því,
er vér fáum af kornplöntunum og raun-
ar öllum þorra annarra plantna. Fæðu-
efni þetta nefnist mjölvi, er það tilreitt
af plöntunni af kolsýru loftsins og vatni.
Eru frumefni þess því: kolefni, súrefni
og vatnsefni, sömu frumefni eru
einnig í sykri, enda er hér um náskyld
efni að ræða, og í sjálfum plöntulíkam-
anum fer stöðugt fram efnabreyting frá
sykri til mjölvis og gagnkvæmt. Til þess