Sjómannadagsblaðið - 26.05.1968, Blaðsíða 46

Sveinn Sæmundsson, blaðafulltrúi:
Holaveðrið órið 1925
Sveinn Sœmundsson, blaðafulltrúi Flugfélags Islands, Akurnesingur að
œtterni, er snemma hleypti heimdraganum og fór í siglingar, en dvaldist
einnig í Kanada við nóm og störf, er orðinn mikilvirkur rithöfundur ó
starfsvettvangi íslenzkra sjómanna.
Sveinn hefir ritað fjölda greina í blöð og tímarit og tekið saman fró-
sagnir í þrjór bœkur, er bókaútgófan Setberg hefir gefið út. Fyrsta bókin:
„I brimgarðinum" kom út órið 1965, önnur: „Menn í sjóvarhóska" kom út
órið 1966, og sú þriðja: „I sœrótinu" kom út fyrir síðustu jól 1967. — Þó
hefir Sveinn hafið undirbúning að fjórðu bókinni, sem sennilega verður
sú síðasta í bili, í þessum flokk sagna, en allar eru þœr tengdar örlaga-
ríkum atburðum á sjó, œðrulausri baróttu við nóttúruöflin, þar sem aðeins
tilviljun rœður um sköp milli lífs og dauða, en maðurinn sigrar vegna
þrautsegju og lífsvilja. — „I sœrótinu" tekur Sveinn m. a. ýtarlega fyrir
frósagnir af hrakningum þeirra 14 íslenzku togara, er af komust í hinu
ofsalega „Halaveðri," en tveir fórust: Leifur heppni og Fieldmarshall Ro-
bertsson. — I greinagóðum inngangi lýsir Sveinn þjóðfélagslegum aðstœð-
um þessa órabils, skýrir fró staðsetningu allra íslenzkra togara hina ör-
lagaríku daga, 7.-8. febrúar 1925, er 68 íslenzkir og 6 brezkir sjómenn
fórust. Aðeins fjögur skip af þeim fjórtón, sem af komust úr þessu fór-
viðri og brotsjóum Halamiðanna, sluppu tiltölulega lítið sködduð, voru
þessi: Þórólfur, Surprise og Asa, hin tíu lógu undir óföllum, og með flest
þeirra hrein tilviljun að þau skyldu haldast ofansjóvar.
Sveinn Sœmundsson hefir með ritstörfum sínum unnið mikilvœgt starf
í þógu íslenzkrar sjómennsku. Frósögn hans er lífrœn og spennandi af-
lestrar, en samvizkusamlega unnin og raunverubundin. Með leyfi höfundar
og útgófufyrirtœkisins birtum við hér eina frósögnina úr síðustu bókinni:
„f sœrótinu/
I birtingu á laugardagsmorguninn hafSi togarinn Gulltopp-
ur verið að veiðum í tvo sólarhringa. Þeir toguðu á 110 faðma
dýpi, og þegar híft var upp, var afli rýr. Þannig hafði það
verið síðan veiðiförin hófst. Þeir lcöstuðu aftur og toguðu
vestur eftir, og þegar híft var upp rétt fyrir hádegi, var sami
reytingurinn, en nú var veður tehið að spillast, kominn storm-
ur af suðaustri og sjór tvíátta. Jón Högnason skipstjóri sagði
körlunum að taka trollið inn og gera sjóklárt á þilfari Sverre
Smith loftskeytamaður tók á móti veðurfréttum um morgun-
inn. Þær spáðu norÖ-norðaustan roki fram eftir deginum, en
myndi snúast í vestriÖ um kvöldið. Jón skipstjóri hugsaði sér
að láta reka vestur eftir meðan ekki væri veiðiveður, en reyna
síðan í Víkurálnum eftir að veður skánaði. Þeir bundu vörp-
una vandlega og pokann frammi á hvalbak. Tóku niður fisk-
kassana og strengdu trollvíra yfir þá með togvindunni. Lifrar-
tunnur í göngum voru vandlega súrraðar og eins þær sem
tómar voru á bátaþilfari. Það leit út fyrir, að þeir á Leifi
heppna hefðu fiskað allra skipa mest þennan sólarhring. —
Gulltoppur fór fram hjá þeim kl. 3 eftir hádegi. Þeir á Gull-
toppi voru að sjóbúa, en á Leifi stóðu hásetamir í aðgerð, og
Guðmundur Ásbjörnsson þekkti þar bróður sinn, og þeir veif-
uðu í kveðjuskyni. Eftir að gengið hafði verið frá á þilfarinu
fór skipstjórinn niður og lagði sig og svo þeir, sem ekki áttu
störfum að sinna, en í brú og vélarúmi voru gengnar vaktir,
og Ragnar Guðlaugsson bryti sagði Sigurði Guttormssyni að-
stoðarmatsvein að gera vel sjóklárt í eldhúsinu, því að hann
myndi velta, er kæmi fram á daginn og kastarholumúsik var
allt annað en skemmtileg.
Þeir létu reka fyrst um sinn, en þegar norðanveðrið skall
á síðdegis, var skipinu haldið upp í á hálfri ferð, en sló oft
undan, og þeir voru talsverða stund að ná því upp í á ný.
Þeir voru þama utarlega á Halanum, og sjórinn óx mjög eftir
að hvessti. Þeir töluðu um það i brúnni, að þýzkbyggðu tog-
ararnir væru stöðugri en þeir enskbyggðu. Skipið varði sig
prýðilega allan daginn. Þeir höfðu búist við að hann mundi
hvessa fram eftir deginum, en síðan myndi veðurspáin rætast.
Allir vissu samt, hve erfitt starf veðurstofunnar var. Bylur-
inn sortnaði, og þegar dimmdi, var orðið ofsarok og stórsjór
og fór sýnilega vaxandi. Þeir urðu að viðhafa mikla gætni, er
þeir fóm um skipið, og fjórir ungir menn, viðvaningar, sem
voru þarna í sínum fyrsta túr, spurðu eldri menn, hvort þetta
væri vanalegt. Jú, þetta kom svo sem oft fyrir, sögðu þeir og
engin ástæða til að kvíða. Vilhelm 1. vélstjóri hafði farið
niður í vélarúm nokkru áður en hann átti vakt. Sigurgeir
Jónsson aðstoðarmaður í vél var 2. vélstjóri í þessari ferð.
Kyndaranum gekk vel að halda gufuþrýstingi, hann var í há-
marki, og niðri var allt í röð og reglu.
Það var um tíuleytið um kvöldið. Friðfinnur Kjærnested
1. stýrimaður var að fara í stakkinn í ganginum fyrir framan
eldhúsið. Hann átti vakt klukkan tíu. Skipið lét illa og var
farið að fá miklar ágjafir. Allt í einu reið mikið brot bak-
borðsmegin á skipið og skellti því á stjórnborðshliðina. Stór
vatnspottur, sem stóð á eldavélinni fullur af heitu vatni, kast-
aðist yfir slá, sem var til hlífðar og lenti aftan á Friðfinni.
Það vildi honum til, að höfuðið var ekki komið upp úr stakkn-
um svo hann slapp við að brennast, en kastaðist út í þil og
hlaut allmikið höfuðhögg. Hann flýtti sér í stakkinn og hélt
rakleiðis upp í brú. Jón Högnason skipstjóri var í brúnni.
Hann hafði hringt á ferð og ætlað að snúa skipinu upp í, en
skipið lét ekki að stjóm. Hann hringdi þá á fulla ferð, og
þrátt fyrir það að vélin var knúin til hins ýtrasta og stýrið
hart í borð, tók það talsverða stund að ná skipinu upp í. Brot-
sjórinn hafði skollið á skipið aftanvert. Þegar það kastaðist
niður á hliðina hafði hlésjórinn hrifið stjórnborðs lífbátinn
úr sæti, svo og bátsuglurnar og kastað honum inn að aftur-
mastrinu. Þegar skipið valt og erfiðaði í sjónum, var mjög
mikil hætta á, að báturinn færi fyrir borð og drægi þá með
sér kaðla og bátsuglur, sem auðveldlega gátu farið í skrúf-
una og stöðvað hana. Jón Högnason skipstjóri spurði, hvort
þeir treystu sér til þess að fara aftur eftir og festa bátinn og
32 SJOMANNADAGSBLAÐIÐ