Sjómannadagsblaðið - 26.05.1968, Blaðsíða 24

skipstjórnarsaga að undanskilinni afleysingunni á Þór, sem
fyrr er getið.
Hún varð stutt, skipstjórnarsaga Einars M. Einarssonar, en
þeim mun viðburðaríkari. Maðurinn var afburða duglegur,
áræðinn og vökull í starfinu. Hann lét sér ekki nægja að taka
togara, ef hann sá þá að veiðum í landhelgi, heldur stöðvaði
hann ótæpt erlenda togara, ef hann sá þá á siglingu innan
landhelginnar og honum sýndist ekki allt með felldu um
borð. Hann krafðist þess að þeir stönzuðu umsvifalaust, þegar
hann heisti stöðvunarmerkið, síðan fór hann um borð, oftast
sjálfur, hugði að veiðarfærunum og fiskinum í lestunum, og
veitti þeim áminningu, ef honum fannst ekki allt með felldu,
en tilefni þó ekki nægjanlegt til töku skipsins. Hann heimt-
aði að hinir erlendu skipstjórar bæru virðingu fyrir íslenzkri
landhelgi og íslenzkri varðgæzlu. Af þessu varð hann mjög
óþokkasæll meðal margra erlendra togaraskipstjóra og kærðu
þeir hann oft fyrir yfirgang og skothríð, ef þeir hlýddu ekki
stöðvunarmerkinu. Aldrei sannaðist þó, að Einar hefði gert
nema það sem rétt var, en hinir erlendu togaraskipstjórar,
einkum þeir brezku, voru bara óvanir þessari röggsemi ís-
lenzku landhelgisgæzlunnar og kunnu þessu illa. Það, sem
nú þykir sjálfsagt mál, að togarar hlýðnist skipunum varð-
skips, þótti ekki eins sjálfsagt hér við land á dögum Einars.
Það má kannski gleggst gera sér grein fyrir afstöðu brezku
togaraskipstjóranna til íslenzku landhelgiszæzlunnar, á frá-
sögn, sem birtist í Mbl. í nóvember 1965, eftir Helga Johnson,
leiðinlega útlendan íslending, en þið kalla ég þá íslendinga,
sem flytjast búferlum til annarra landa og hæla sér síðan af
að hafa brotið lög fósturlands síns. Þessi maður gortar af því,
að hafa skrapað Bolungavíkina alveg upp í fjöruborð, ásamt
fjölda annarra landhelgisbrjóta. — Kannski hefur það verið
hann, sem reyndi að keyra niður lítinn bát, sem mannaður
var í Bolungavík að kvöldlagi eitt sinn til að reyna að ná
nöfnum og númerum af togurunum? Helgi segir frá því, að
eitt sinn hafi hann verið stöðvaður af brezkri varðgæzlu, þá
var maðurinn bljúgur og ljúfur sem lamb, en þegar íslenzkt
varðskip gefur honum merki um að stanza, keyrir hann sem
mest hann má til hafs og stanzar ekki fyrr en marg-skotið
hafði verið á hann, og er enn á gamals aldri að gleðjast yfir
því, að hafa getað brúkað kjaft við íslenzka skipherrann,
þegar loks hann náði honum.
Helgi kvartar sérstaklega undan einum íslenzkum skip-
herra, sem átti að hafa sagt við hann, þegar þessi skipherra
var stýrimaður á Óðni:
— Ég næ þér, þegar ég fæ nýja skipið.
Þessi skipherra tók Helga einu sinni hér í Garðsjónum og
lét hann standa 1 slyddubyl úti á brúarvæng á varðskipinu,
eins og hund, þar til hann var orðinn holdvotur, enginn mað-
ur yrti á hann. Skipherrann vissi, að hér átti í hlut skálkur
af verra taginu. Maður, sem hafði gerzt erlendur þegn og
setti síðan metnað sinn í að brjóta íslenzk lög og vinna lands-
mönnum tjón. Skipherrann var að bíða eftir að ná sólarhæð-
inni, eins og Helgi orðaði það. Helga finnst það sárt, að hon-
um skyldi ekki vera boðið kaffi um borð í varðskipinu. Þessi
skipherra hélt ekki skálkum veizlur. Því miður varð þessi
skipherra að hverfa frá störfum, áður en honum lánaðist að
klekkja að gagni á Helga þessum.
Þannig var afstaða erlendu togaraskipstjóranna til íslenzku
10 SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
landhelgisgæzlunnar á þessum árum, hún var ekki ögtuð, en
þegar harka færðist í leikinn með komu Einars til starfa, báru
þeir sig aumlega og létu kærum og kvörtunum rigna yfir þing
sitt og stjórn. Aldrei var neitt hald í þessum ákærum, og
þegar Bretar höfðu aðstöðu til að láta reka Einar, byggðu
þeir það ekki á neinum rökum, heldur beittu valdi.
I áskorun þeirri, sem sjómenn og útvegsmenn sendu AI-
þingi árið 1933, segir að Einar hafi lagt grundvöllinn að land-
helgisgæzlunni. Það er réttmæli. — Einar var þó ekki síður
frægur afreksmaður fyrir björgun skipa, en töku togara. Má
um það nefna, sem dæmi, að þegar honum hafði verið vikið
frá störfum, heimtuðu brezk vátryggingafélög, að hann væri
settur til starfa á ný, þar sem hann væri eini maðurinn hér-
lendis sem virtist kunna eitthvað til björgunarstarfa.
Það munu flestir sammála því, sem Ólafur Valur Sigurðs-
son segir í 6. tbl. Víkingsins árið 1966: — Einar M. Einarsson
er merkasti varðskipsstjóri, sem við höfum átt. —
Margir hafa viljað rekja fyrstu sóknina á hendur Einari
til íslenzkra togaraeigenda, sem voru áhrifamiklir á þessum
tíma. Það kann að vera, að í þeim hafi verið nokkur uggur
við þennan nýskipaða skipherra, vegna þeirrar reynslu, sem
fengin var af honum við afleysinguna á Þór árið 1926, og
það getur verið, og er enda líklegt að einhverjir þeirra hafi
blásið að glæðunum, en ekki verður séð að þeir hafi gengið
fram fyrir skjöldu í þessu efni. Umboðsmenn erlendu togar-
anna hafa sjálfsagt verið Einari skæðari óþurftarmenn. Þeir
virtust ekki veigra sér við neitt, samanber hin herfilegu njósna-
mál, sem upp komu á þessum tíma. — Dugnaður Einars
bitnaði ekki svo mjög á íslenzkum togurum, af þeim 49 tog-
urum, sem hann dró að landi til sektar, voru aðeins tveir
íslenzkir.
íslenzkir togaraskipstjórar skildu nauðsyn þess, að verja
íslenzka landhelgi, því að enda þótt deilt sé um í hvaða mæli
það eigi að vera, og mörgum þyki nú keyra úr hófi, þegar
stór veiðisvæði eru látin ónotuð árum saman við heimaströnd-
ina, en íslenzkir þegnar reknir upp að ströndum fjarlægra
ríkja til að stunda þar atvinnu sína, þá eru allir sammála
um, að botnvarpan sé alltof stórvirkt veiðitæki til að veiða
með henni inni á fjörðum eða uppi í landsteinum. í annan
stað var það, að íslenzku togaraskipstjórunum mörgum þótti
það alls ekki borga sig að veiða í landhelgi. Þeir sögðust ekki
geta einbeitt sér við veiðarnar, þegar þeir stæðu eins og á
nálum í brúnni, öll verk þyrfti að vinna í svarta myrkri og
tíminn færi mest í fokk við að skjótast inn eða út á víxl úr
landhelginni eftir birtu, og yfirleitt væri enginn friður og
ekkert lag á þessum veiðum og þær nýttust illa. Þrír mestu
aflamennirnir á dögum Einars veiddu aldrei í landhelgi, og
þeir voru miklu fleiri af fremstu togaraskipstjórunum, sem
fóru aldrei inn fyrir — að heitið gæti — og eftir því, sem
þeir segja sjálfir.
Andstaðan gegn Einari í byrjun og fyrstu árin átti sér
stjómmálalegar forsendur, fyrst og fremst. Einar hafði verið
skipaður í embættið af ráðherra, sem um þessar mundir átti
sér marga andstæðinga og harðvítuga, einkum í embættis-
mannastétt og þá ekki sízt meðal lögfræðinga, því að eitt
helzta áhugamál þessa ráðherra var um þessar mundir að
leggja niður Hæstarétt og stofna einhvers konar alþýðudóm-
stól.