Gripla - 01.01.1982, Qupperneq 102

98
GRIPLA
of lítið hefur verið sinnt. í frásögnum Ara prests Þorgilssonar má
greina mikinn áhuga á kristilegri löggjöf og skriftaboðum. Greinir Ari
frá því að kristnitaka Islendinga hafi ekki síst verið fólgin í því að á
Alþingi voru samþykkt lög, en þau lög virðast bera svip skriftaboða
samkvæmt frásögn hans.63 Tíundarlög voru sett 1096 og eru þau enn
varðveitt og útgefin í Grágásarútgáfu Finsens og Fornbréfasafni.
Kristinréttur hinn forni eða biskupanna Þorláks og Ketils var settur á
árabilinu 1122-33 með ráði Össurar erkibiskups í Lundi og hefur
Finsen gefið hann út eftir nær öllum handritum í Grágásarútgáfu sinni.
Kristinréttur hinn nýi eða Arna biskups Þorlákssonar sem lögtekinn
var í Skálholtsbiskupsdæmi 1275 er hins vegar ekki til í neinni viðun-
andi útgáfu. Grímur Thorkelín gaf hann út endur fyrir löngu og hann
er einnig prentaður eftir nokkrum handritum í Norges gamle Love V.
Þá eru til biskupaskipanir frá 12. öld kenndar við Þorlák en frá 13.
öld og þaðan af eru varðveittar tilskipanir fleiri biskupa.
Ef litið er til nokkurra meginatriða í þróun íslensks kirkjuréttar á
fyrstu öldum kristninnar á Islandi og evrópsks baksviðs þeirrar þróunar
má benda á þetta: Aldursmunur Kristinréttar hins forna og hins nýja
er nokkur, hinn fyrrnefndi er eldri en Decretum Gratiani (sem varð til
um 1140) en hinn síðamefndi yngri. Handrit Kristinréttar forna eru elst
frá lokum 13. aldar. Atriði sem þyrfti að kanna í sambandi við Kristin-
rétt forna eru heimildir hans. Gætir þar t. d. áhrifa frá hinum frægu
lagasöfnum Ivo frá Chartres (d. 1115) eða fyrsta Lateranþinginu 1123?
Ennfremur er mikilvægt að kanna og skilgreina afstöðu Kristinréttar
forna til skrýðingardeilnanna (investiturdeilnanna). Allt er þetta ógert
en varðar miklu.
Um og upp úr 1140 komast skólaspekin og skólaspekilegar aðferðir
til fullrar virðingar í kirkjuréttarlegum efnum í Vestur-Evrópu. De-
cretum Gratiani varð hin mikla fyrirmynd og kennslubók kirkjuréttar-
fræðinga og eiginleg kanónísk fræði í klassískri merkingu urðu til.64
Þorlákur Þórhallsson kann að nokkm leyti að vera tímamótamaður í
þróun íslensks kirkjuréttar þar sem hann virðist einmitt hafa tekið út
þroska sinn og lærdómsár í þann mund sem kanónísk fræði og skóla-
speki ruddu sér til rúms í álfunni.
63 Sjá Sveinbjörn Rafnsson, Um kristnitökufrásögn Ara prests Þorgilssonar.
Skírnir 1979, bls. 167-74.
64 W. Ullmann, Law and Politics in the Middle Ages. Cambridge 1975, bls.
163 og áfram.