Eimreiðin - 01.04.1925, Page 4

100
NÝNORSKT MÁL OG MENNING
eimreiðiN
þess. Sýnum útlendingi, sem að eins getur náð meiningu úr
íslenzku lesmáli, sögumál blaðanna íslenzku og sögumál ]óns
Thóroddsens. Hann mun lítt kunna að gera grein fyrir, hvort
er göfugra og hreinna. — Eða látum Islending gera greinar-
mun á »magasin«-ensku og máli snillinganna — Islending.
sem að eins hefur lesið Geirsbók.
Eg vil nú reyna að gefa stutt yfirlit yfir mál- og menning-
arbaráttu Norðmanna hinna alnorrænu — og síðan yfir ný'
norskar bókmentir. Er baráttan hin sama og háð hefur verið
með ýmsum öðrum þjóðum, nú seinast með FæreyinguW.
Finnum og Irum. Mætti benda á það, að þá er írar hófu
baráttu sína, var keltnesk tunga því nær dauð á Irlandi. Olíkt
meira virði mun og brezka heimsmálið Irum en mál kotþjóð-
arinnar Dana er Norðmönnum — en samt þótti írskum þjóð'
ernissinnum málið írska dýrmætastur arfur þjóðarinnar.
Málið og þjóðreisnin.
Ekki verður hjá því komist, samhengisins vegna, að skýra
frá ýmsu því, er allur þorri manna á Islandi hefur heyrt eða
lesið. En eg mun fara svo fljótt yfir sögu, sem ég sé mér
fært — og ætla bókmentunum mest rúm, einkum þeim nýjustu
— og svo að segja með öllu óþektu á Islandi.
Dönsk tunga sat í öndvegi í kirkjum og skólum og við alla
embættisfærslu meðan Danir réðu einir lögum og lofum 1
Noregi. Kvað t. d. svo ramt að dansklyndi presta, að fram
yfir 1830 gerðu margir þeirra alt hvað þeir gátu til að út-
rýma gömlum norskum nöfnum, sem ættirnar höfðu haldið
trygð við öld eftir öld. Neituðu þeir að skýra börnin slíkun1
nöfnum og tóku í staðinn erlend ónefni.
Um og eftir aldamótin 1800 hófust frelsishreyfingar miklar
í flestum löndum Norðurálfu. Rómantiska stefnan réði í bók-
mentunum, og sóttu skáldin mjög efni til fornra sagna og
söngva. Menning bændanna varð forystumönnum hinn glögg'
asti vottur um sjálfstæðan þroska þjóðanna, enda sáu þeir
það, að bændurnir voru traustasta og sigurvænlegasta liðið
gegn íhaldssömum og hugsjónasnauðum embættislýð.
Noregur skildist frá Danmörku 1814. Hann fékk sérstaka