Eimreiðin - 01.07.1951, Blaðsíða 124

236
FRÁ BORÐI RITSTJÓRANS
EIMREIÐIN
þeirra er legió. Það ætti að vera öllum ljóst, að vér höfum hvorki efni
né getu til að leika stórveldi, og allir tilburðir vorir í þá átt verka
grátbroslega. Vér verðum að kunna oss hóf í þessum efnum sem
öðrum og sækja þau erlend samtök ein heim, sem vér eigum eitthvert
erindi til og varða heill lands og þjóðar. Það er að vísu rétt, að
stund'um má deila um hvað sé gagnlegt í þessum efnum. En setur
íslenzkra fulltrúa á allskonar erlendum kongressum innan þessa þre-
falda þingahrings, þar sem um enga virka þátttöku vora er að ræða,
hafa enga þýðingu fyrir þjóðarheill.
* * *
HVER HAGSÝN ÞJÓÐ leitast eftir megni við að búa að sínu, án
þess að blanda öðrum þjóðum og ríkjum inn í eigin hagsmunamál.
Geri hún þetta ekki, er hætt við, að illa fari áður en lýkur. Gott dæmi
um slík ill og erfið málalok er olíudeilan í Iran, sem undanfama mán-
uði hefur verið hættulegasta íkveikjuefnið í heiminum og ekki vakið
minni athygli og umtal en sjálf Kóreustyrjöldin.
Það var árið 1901, að Englendingur einn, W. K. D’Arcy að nafni,
náði í réttindi til olíuvinnslu hjá stjórninni í íran, sem þá hét Persía.
Stjómin í Persíu veitti Englendingnum þessi réttindi þrátt fyrir
áköf mótmæli Rússa. Og sjö árum síðar fann hann olíu í suðvestur-
Persíu. Ári síðar var Anglo-persneska olíufélagið stofnað, en það
skipti um nafn árið 1935 og hét eftir það Anglo-íranska olíufélagið.
Það fékk nú olíuréttindin í hendur og lagði 130 enskra mílna langa
olíuleiðslu frá olíuleiðslunum við Abadan til sjávar. Árið 1914 keypti
brezka stjórnin megnið af hlutabréfunum í félaginu, og flotamála-
stjórnin brezka gerði samning til langs tíma um, að féiagið sæi brezka
flotanum fyrir brennsluolíu. Þessi samningur kom að miklu liði í
heimsstyrjöidinni 1914—’18, og á árunum fram að heimsstyrjöldinni
síðari jók félagið stórkostlega olíuframleiðslu sína í fran, enda fund-
ust á þeim árum nýjar olíulindir í landinu, svo að olíuframleiðsla
félagsins, sem árið 1919 var 1.100.000 smálestir, var orðin 10.000.000
smálesta árið 1938.
Samkvæmt samningi þeim, sem D’Arcy gerði við persnesku stjórn-
ina, skyldi hún fá 16% af nettó ágóða af væntanlegri olíuvinnslu. En
þegar stundir liðu og olían féll í verði, fannst stjórninni þetta of lítið
og riftaði samningnum í nóvember 1932. Olíufélagið og brezka stjórnin
mótmæltu, og kom deilan fyrir Þjóðabandalagið, sem valdi dr. Benes,
þáverandi utanríkisráðherra Tékkóslóvakíu, til að koma á sættum.
Honum tókst að miðla málum, og 23. apríl 1933 var nýr samningur
milli Iransstjómar og félagsins undirritaður. Samkvæmt honum átti
stjórnin að fá vissa upphæð af hverri smálest olíu, sem félagið flytti
út úr landinu, ásamt fleiri hlunnindum, svo sem 20% af útborguðum
ágóða til hluthafa, sem færi fram úr 671.250 sterlingspundum. Árið
1949 var gerður viðbótarsamningur milli félagsins og íransstjórnar,