Eimreiðin


Eimreiðin - 01.07.1954, Blaðsíða 82

Eimreiðin - 01.07.1954, Blaðsíða 82
234 RITSJÁ eimreibin segir höf. Erfitt er fyrir íslenzka mál- vitund að gera greinarmun á milli orðanna likingar og samlikingar — seinna segir höf.: „ég tel myndhvörf tiltekna tegund likinga eða mynda". Hann segir í upphafi þessa kafla, að myndhvörf heyri til þeim flokki merkingabreytinga, sem á íslenzku mætti nefna nafngiftir, svarandi til þýzku namengebung og ensku no- mination og segir, að samkvæmt kenn- ingum Gustafs Sterns séu nafngiftir og regluleg merkingafærsla (regular transfer) fólgnar í breytingum á sam- bandi orða við merkingarmið, en með því orði er átt við það, sem merking orðs visar til eða miðar á, en nafn- giftir eru fólgnar i þvi, að merking- armiði er af ásettu ráði valið nafn (orð eða orðasamband, sem hefur ekki fyrr verið um það haft. Siðan er svo gerð grein fyrir ýmsum teg- undum myndhvarfa: ofhvörf (hyber- bel), úrdráttur (litotes), skrauthvörf (euphemismus) og háðhvörf (ironie). Sem dæmi á ofhvörfum nefnir hann „að bera í bakkafullan lækinn", sem dæmi á skrauthvörfum nefnir hann „að tefla við páfann“, en um héð- hvörf segir hann, að þau sé fólgin i því að segja öfugt við það, sem við er átt, en jafnframt er gefið i skyn með raddbrigðum, pati og öðru slíku, hvert sé hið raunverulega merkingar- mið, en nefnir þó ekkert dæmi þessu til skýringar, og heldur ekki er neitt dæmi um það, sem hann nefnir úr- drátt, og um úrdrátt segir hann að- eins, að með úrdrætti sé styrkleikur tjáningar minnkaður, þó i þvi skyni að auka áhrifamátt tjáningarinnar. Framsetning á þessum kafla er all- erfið, og mér virðist, að höf. hefði verið unnt að setja mál sitt ljósar fram, svo að venjulegur lesandi þyrfti ekki að lesa sumar setningar tvisvar eða þrisvar sinnum til þess að kom- ast að raun um, við hvað væri átt. (Sjá bls. 16). Hið sama gildir um endursögn eða frásögn þess, sem ritað er á erlendu máli, og um þýðingar á íslenzku úr erlendum málum. Þýð- endum hættir oft við að þræða of na- kvæmlega fyrirmyndina, hvort sem um skáldsögur, ljóð eða annað efni er að ræða. Þýðing er fyrst fullkomin, er sá, sem les hana, verður ekki ann- ars var en að um frumsamið rit a íslenzku væri að ræða. Ég kem þá að 2. kafla, er nefnist Heimildir aS orStökunum og skýring- araSferSir, og skiptir höf. þessum kafla í tvennt: 1. aðalheimildir og meðferð þeirra, 2. markmið rann- sóknarinnar og skýringar orðtakanna. Ég hef fátt eitt við þessa þætti að at- huga. Hann hefur notað þær íslenzku orðabækur og heimildir, er til greina koma, meðal annars málsháttasöfn þeirra Jóns Rúgmanns og Guðmund- ar Ólafssonar og orðaskrá orðabókar Háskóla Islands, sem unnið hefur ver- ið að í nokkur ár, og hefur i henni oft getað séð, hvar orð og orðtök koma fyrst fyrir, og er það mjög mikilsvert, einkum til að sýna fram á, hver se elzta mynd orðtaks, ef um breyting- ar hefur verið að ræða. En ég sakna þess, að hann skyldi ekki hafa bent á eitt atriði, sem er mjög mikilsvert i skýringu orðtaka, og það er stuðla- setningin, er orðtök þessi hafa orðið til. Ég skal nefna nokkur dæmi: brjóta á bak aftur, binda ekki bagga sína sömu hnútum og aðrir, berjast i bökkum, berast á banaspjót, brimar fyrir barða, það er komið babb í bat- inn, vera af góðu bergi brotinn, blasa byrlega, bjóða e-m birginn, fallast i faðma, gera gangskör að e-u, halda
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92

x

Eimreiðin

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Eimreiðin
https://timarit.is/publication/229

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.