Eimreiðin - 01.01.1963, Qupperneq 14

2
EIMREIÐIN
Ef athuguð eru nánar þau dæmi, sem Russell velur til að vekja
athygli á gagnstæðum úrskurðum um mikilvægt, heimspekilegt
umhugsunarefni, verður fljótt ljóst, að þau geiga verulega um
það að vísa til sinnar áftar livort. Skáldið leggur sína tilþrifamiklu
lýsingu á tign mannsins í munn persónu, sem er ein hin fyllsta
ímynd mannlegs getuleysis í greipum örlaga, sem eiga innri rætur.
Og ekki gengur skáldið skemmra en stjarnfræðingurinn, þegar
Hamlet fer að velta fyrir sér ,,með rnestu hæversku“ hvaða gagn
væri hægt að hafa nú af því, sem eftir kann að vera af sjálfum
Alexander mikla. Hann er orðinn að rnold, moldin breytist í leir
og úr leirnum mætti e. t. v. gera tappa í öltunnu. Og grafarinn
í kirkjugarðinum kann ráðningu á gátu mannsins:
Reku, pál og hjúp um hold
heimtar lífs vors gáta,
og svo rúm hjá maðk í mold,
mikið er ei að láta.
A hinu leitinu er augljós, innri mótsögn fólgin í því mati, sem
stjarnfræðingurinn er borinn fyrir. Um leið og hann ákvarðar
eðli og stöðu mannsins á þann veg, sem Russell lætur liann gera,
ber hann því vitni, að sá hugur, sem kviknað hefur í þessurn jarð-
neska hégóma, rúmar stóran heim, mælir geimana, telur vetrar-
brautir, rekur lögmál, ögrar þessu ægilega bákni, sem ómerkilega
plánetan er hluti af, með því að undrast það en heimta jafnframt
að skilja það, kanna það og skýra og reyna að skipa því öllu, yzt
sem innst, niður með viðráðanlegu móti í sínum litla, innri heimi.
Þannig hefur matið á manninum löngum verið mótsagnakennt
og er það í sjálfu sér ekki tiltökumál. Mið og mælikvarðar eru með
svo mörgu móti. Frá upphafi hugsunar hafa öfgar togazt á í barmi
mannsins, sjálfsvitund hans hefur ýmist hnigið eða stigið. Hann
hefur alltaf vitað það, að hann var smár og vanmegna í stórum
heimi, er býr yfir reginöflum og duldum rúnurn, alltaf vitað, að
dauðinn er á næstu grösum og að enginn fær varizt honum. En
jafnframt hefur hann vitað með sér, að hann gat reist rönd við
ákvæðum náttúrunnar að vissu marki, hann hefur numið veröld
sína með hjálp vitsmuna sinna og í huga sér eignazt aðrar veraldir,
sem voru rýmri en heimskringlan og liærri en stjörnurnar. Hann
hefur staðið í sporum Matthíasar við Dettifoss og hrollur farið
um hann yfir hamremmi hins blinda afls, en ekki getað að sér gert