Eimreiðin - 01.01.1963, Blaðsíða 102

90
EIMREIÐIN
staöreyndir og listræn stílbrögð, svo
að athyglin vakni og frásögnin verði
skemmtilestur, en ekki fræðilegt stagl.
Kristjárn Eldjárn er orðhagur vel og
beitir nýyrðum af smekkvísi, hann not-
ar stundum bundið mál til skýringar.
Sem dærni jtessi vísa um einstaka hluti
gamla íslenzka vefstaðarins:
Rifur, hleinar, skilfjöl, sköft,
skeið, meiðmar, liræll, jtollar tveir,
spjálk, steinar og hælar, höft,
haldvindur — og svo ei meir.
Hann lætur líka fylgja jtjóðsögur í
þáttunum, eins og t. d. urn Aljapott-
inn. — Hinn fagra þrífótspott frá
Litlagerði í Dýrafirði — er sagan segir,
að álfabarn hafi misst úr höndum þar
á hlaðinu á gamlárskvöld fyrir tæpri
öld síðan. Atti lækningamáttur að
fylgja gripnum.svarf úr fæti hans var
lagt við fingur- og brjóstamein. Að
vísu er síðan rakin forsaga pottsins
til Norðurlanda og Þýzkalands, og er
hann einn ágætasti gripur sinnar teg-
undar.
Frásagnarlist höfundar kenmr
greinilega frant, t. d. er ltann ræðir
unt listræna muni: Belti Þórgunnu,
Anna og María Guðs móðir, snilldar-
lega gerða tréskurðarmynd úr kirkj-
unni á Holti í Onundarfirði, gullsaum-
inn frá Hólunt í Hjaltadal, silfurnæl-
una frá Tröllaskógi, Kantarakápu Jóns
Arasonar, Grundarkaleikinn og stól
Þórunnar húsfreyju þar etc. Oft furðu-
legt, hvað honum tekst að tilfæra mik-
inn Iróðleik og skarplegar athuga-
semdir á einni síðu. Vitanlega verður
niðurstaðan oft sú, að gripirnir eru
ættfærðir til Þýzkalands, Frakklands
eða einhvers Norðurlandanna. Ber það
vott um stórhug og listmenntun for-
feðranna, er þótti „aðeins hið bezta
nógu gott“, spöruðu ekki fé, ef svo
bar við.
Smeltur kross með bergkristalls-
skreytingu frá Tungufellskirkju er ætt-
færður til Limogos í Frakklandi, en
stíllinn til Miklagarðs, altariskross
jtessi er 52 cm hár, og hefur gengið
á ýmsu um varðveizlu hans; hafði ver-
ið sundrað búnaðinum til að festa
ltann á spjald yfir altarinu, og voru
síðar settir saman hlutarnir af Matt-
híasi þjóðminjaverði (1915).
Þá er það „Vatnsdýrið frá Holta-
stöðum", sem ýmist er talið vera haug-
fé úr Strjúgshaugi í Laugadal, eða
Gautshaugi í Laxárdal, enn annað
jafngott úr Vatnsfjarðarkirkju er nú
í Þjóðsafni Danmerkur. Réttilega tel-
ur Kristján gripinn handlaugargrip
frá kaþólskum sið aquamanile. Grip-
ur þessi er frábært listsmíði. Eindreg-
ið tel ég, að stílinn megi rekja til
Etrúska, en Rómverjar tileinkuðu sér
hann síðar.
Þáttur nr. 65 „Beinspjöldin í
Skarði", er hinn oddhagi Brynjólfur
Jónsson bóndi skar í hvalbein á sautj-
ándu öld, og endurheimt voru frá
Kaupmannahöfn 1930, er ömurlegt
dænti þess, hvað okkur íslendingutn
hefur áður verið ósárt um kjörgrip1
vora. Einnig hrakningar Valþjófsstaða-
liurðarinnar miklu. Jafnvel í einka-
húsum í Þýzkalandi og Englandi rekst
maður á virðulega lorngripi íslenzka-
— Að eigi sé minnzt á íslenzku deild-
ina í danska safninu!
Höfundur bendir réttilega á, að fatt
er steinmynda og annarra slíkra verka
hér á landi, og tilfærir dæmi um slíkt-
„Úlfhildarsteinn1', „Mater dolorosa" og
„Steinþró Páls biskups" eru Jtó áþreif-
anleg dæmi unt, að ekki skorti mein1'
er kunnu að halda á meitli. Telja nta
hitt nærtækara, að Jtjóðir, sem byggja
einvörðungu úr timbri, vinna ekki
neitt teljandi myndir í stein. Freka'
málma, bein eða þá leir.
Nokkrir kaflar fjalla um húsbúnað,
klæðnað, veiðiáhöld, og lyklahring'r