Eimreiðin - 01.04.1973, Blaðsíða 67

EIMREIÐIN
sjónarmið Iial'a mestu spekingar, sem uppi liafa verið, átt sam-
eiginlegt. Þó liafa fylgjendur þeirra verið fáir, einkum á stjórn-
málasviðinu, en þar hefur kenning þeirra lilotið nafnið stjórn-
leysi. Ef til vill lýsir það ekki mikilli kænsku af minni hálfu
að ælla að tjá varanlegan sannleika undir svo tvíeggjuðu nafni
(orðið þýðir bókstaflega „án stjórnanda“), því að mannfélag
án stjórnanda þarf ekki að vera án aga og skipulags, eins og
ofl er gefið í skyn. En ábyrgðin gagnvart sögulegu samhengi
og heimspekilegri nákvæmni verður ekki sniðgengin. Sá óljósi
og rómantíski blær, sem orðið hefur öðlazt af þessum sökum,
er alger tilviljun. Kenningin sjálf stendur eftir, hrein og algild.
Þúsundir, ef ekki milljónir, trúa á hana af eðlisboði og myndu
aðhyllast Iiana, ef hún væri útskýrð fyrir þeim. Kenning verð-
ur að lieita eitthvað. Ég þekki ekkert skárra nafn en stjórn-
leysi, anarki. í þessari ritgerð ætla ég að gera tilraun til þess
að skýra undirstöðuatriði þessarar heimspekikenningar.
I
Vörpum í upphafi fram einfaldri spurningu: Hvernig á að
mæla mannlega framþróun? Hvort slík þróun er til eða ekki,
er aukaatriði. Mælikvarði er nauðsynlegur, jafnvel lil þess að
komast að neikvæðri niðurstöðu.
Nokkurrar félagslegrar samheldni hefur jafnan gætt í þró-
un mannkynsins. Elztu heimildir um manninn benda til liópa-
skipulags — frumstæðir hj arðflokkar, hirðingjalíf, föst byggð,
samfélög, borgríki og þjóðir. Eftir því sem hóparnir uxu að
fjölmenni, auðæfum og vizku, greindust þeir aftur í smærri
hópa eftir sérhæfingu — í stéttir, trúflokka, félög lærdóms- og
handverksmanna. Er þessi samtvinnun eða sundurliðun í sjálfu
sér framfaramerki? Þar sem um magnbreytingu er að ræða,
tel ég, að svo sé ekki. En verkaskipting eftir hæfileikum, þar
sem hinn sterki vinnur líkamleg erfiðisstörf, en sá hyggni verk,
sem reyna á leikni og skynsemi, hlýtur að styrkja samfélagið
í heild í baráttu fyrir fyllra lífi.
Hér verður að gera greinarmun á því, hvort þessir þjóðfé-
lagshópar starfa sem ein heild, eins og hljómsveit eða her-
fylki, eða eru einungis samtök til að verja sameiginlega hags-
muni jiátltakenda, sem eru sjálfstæðir einstaklingar eftir sem
áður. í fyrra tilvikinu er hópurinn safn ópersónulegra eininga,
sem vinna saman að einu marki. í hinu siðara víkja markmið
einslaklinganna i bili fyrir gagnkvæmri aðstoð.
Fyrri gerðin, til dæmis herf}dkið, er frá sögulegu sjónarmiði
miklu frumstæðari. Sú síðari, samlök einstaklinga, sem vinna