Eimreiðin - 01.04.1973, Blaðsíða 68

EIMREIÐIN
beint a'ð eflingu sameiginlegra hagsmuna, kemur mun síðar
fram á sjónarsviðið. Með öðrum orðum: í frumstæðu samfé-
lagi er einstaldingurinn nánast eining. Síðar á þróunarbraut-
inni koma fram þjóðfélög, þar sem hann er sjálfstæð persóna.
Þetta leiðir okkur að spurningunni um mælikvarða. Sundur-
greining innan þjóðfélagsins hlýtur að vera mælistika á fram-
farir. Ef einstaklingurinn er eining í stórri heild, verður lifi
Iians þröngur stakkur skorinn. Það verður leiðinlegt og vél-
rænt. Ef liann er persóna út af fyrir sig með svigrúm og svið
til sjálfstæðra athafna, er honum að vísu hættara við óhöpp-
um eða áföllum, en liann getur að minnsta kosti vaxið og tjáð
sig. Hann getur með öðrum orðum þróazt í eina raunverulega
skilningi orðsins — eflzt í vitund um styrk sinn, lífsfjör og'
gleði.
Allt kann þetta að virðast ofureinfalt. Þó er hér kominn sá
ásteytingarsteinn, sem skiptir mannfólkinu í tvær andstæðar
fylkingar. Þú heldur ef til vill, að það sé eðlileg ósk hverrar
manneskju að verða sjálfstæð persóna. Svo virðist þó ekki
vera. Ilvort heldur afstaða þeirra mótast af sálfræðilegum eða
fjárhagslegum aðstæðum, eru margir, sem finna helzt öryggi
í hópi, hamingju í nafnleysi og sjálfsvirðingu i vana. Þeir eiga
enga æðri ósk en að fá að vera fé á valdi fjárhirðis, hermenn
undir stjórn herforingja, þrælar á valdi yfirdrottnara. Þeir
fáu, sem vaxa yfir hópinn taka við hlutverki hirða, foringja
og drottnara þessara leiðitömu fylgjenda.
Þtóssir hópdýrkendur pkipta milljónum, og aftur vaknar
spurningin um mælikvarða: Eftir því sem þrællinn losnar und-
an okinu og persónuleikinn fær að njóta sín, er tímabært að
tala um framfarir. Þræll getur að vísu verið hamingjusamur,
en liamingja nægir ekki. Hundur eða köttur geta verið ham-
ingjusöm. Samt ályktum við ekki, að þessar skepnur séu mann-
inum æðri — þótt Walt Whitman bendi á þær sem fordæmi i
velþekktu kvæði. Framþróun markast af gnótt og styrk reynsl-
unnar — dýpri og rýmri skilningi á gildi og víðfeðmi mann-
legrar tilveru.
Þetta er einmitt sá skilningur, sem allir sagnfræðingar og
heimspekingar, vitandi eða óafvitandi, byggja á. Herveldi eða
veraldleg verðmæti geta aftur á móti aldrei orðið mælikvarði
á mikilvægi siðmenningar, lieldur ræðst það af hæfileikum og
afrekum þegna hennar — heimspekinga, listamanna og skálda.
Við gelum því skilgreint hugtakið framþróun dálítið nánar:
Framþróun á sér stað, þegar sérkenni einstaklinganna innan
þjóðfélagsins skerpast smátt og smátt.2 A langri vegferð mann-
156