Eimreiðin - 01.04.1973, Síða 70

EIMREIÐIN
Nielzsche varð fyrslur til þess að vekja athygli okkar á hin-
um mikilvæga þætti einstaklingsins í þróuninni — í þeim hluta
Iiennar, sem framundan er. Engu að síður bregður fyrir ákveðn-
um ruglingi í ritum Nietzsches, sem nauðsynlegt er að forðast.
Vísindauppgötvanir, sem áttu sér stað eftir lians daga, gera
okkur kleift að sneyða hjá þessum misskilningi, (svo að við
getum fyrirgefið honum að nokkru Ieyti). Þar á ég við upp-
götvun sálgreiningarinnar. Freud hefur nefnilega gert Ijóst, að
við gleymum aðeins frumbernsku okkar með því að grafa
hana i undirvitundinni. Og einnig, að vandamál þessa erfiða
aldursskeiðs leita lausnar á fullorðinsárum undir fölsku flaggi.
Eg lief ekki í hyggju að taka orðaval sálarfræðinnar upp í
þessari grein. En með öðrum orðum liefur verið sýnt fram á,
að hin óskynsamlega dýrkun hópsins á leiðtoga sinum er bein-
línis yfirfærsla á tilfinningatengslum, sem hafa verið vanrækt
innan fjölskyldunnar. Þegar til dæmis konungur er kallaður
„faðir þjóðar sinnar“, á þessi líking rætur að rekja til ómeð-
vitaðrar hliðstæðu. Enn fremur skreytum við þetta valdtákn
alls kyns ímynduðum dyggðum, sem við vildum gjarnan, að
fyndust í okkar eigin fari. Þetta er andstæða þess að gera ein-
hvern að skotspæni fyrir dulda sektarkennd.
Eins og aðdáendum einræðisherra nú á dögum, sást Nielzsche
að mestu yfir þennan mun. Hann dáðist að leiðtogum, leit á þá
sem ofurmenni, sem i rauninni voru aðeins belgdir upp af
ómeðviluðum hvötum hópsins. En raunverulegt stórmenni er
yfir hópinn hafið — og Nietzsche viðurkennir það við önnur
lækifæri. Þegar einstaklingurinn hefur uppgötvað ekki aðeins
eigin verund, þær hvatir og möguleika, sem í honum búa (á
þessu stigi er hann sjálfelskur), heldur einnig þau lögmál, sem
stjórna viðbrögðum hans gagnvart hópnum, er persónuleiki
hans að breytast. Þessa nýju persónu nefnir Nietzsche ofur-
mennið.
Sambandið milli einstaklingsins og hópsins er undirrót allra
flækja i lífi okkar. Þaðan kemur og þörfin fyrir að greiða úr
þeim. Samvizkan er sprottin úr þessum tengslum, og svo er
einnig uin öll þau eðlisboð gagnkvæmni og samúðar, sem síðan
eru skráð í siðalögmálunum. Siðfræðin er, eins og oft liefur
verið bent á, undanfari trúarbragðanna — ýmis frumeinkenni
liennar er jafnvel að finna meðal dýra. Trúarbrögð og stjórn-
mál sigla í kjölfarið og leilast við að skilgreina, hvað sé eðli-
leg, eðlislæg hegðun innan hópsins. Loks á sér stað atburða-
rás, sem við þekkjum fullvel: Einstaklingur eða stétt nær trú-
ar- og stjórnkerfinu á sitt vald og beitir því gegn hópnum, sem
158