Eimreiðin - 01.04.1973, Side 73

EIAAREIÐIN
heimsins, en byggii' ekki á bollaleggingum um eðlislæga góð-
vild manneskjunnai’. Einmitt hér skiljast leiðir með þessari
kenningu og þeim lýðræðislega sósíalisma, sem upprunninn er
hjá Rousseau, upphafsmanna ríkissósíalismans3. Þótt ríkissósí-
alisminn stefni að þvi, að hver og einn beri úr býtum eftir þörf-
um, eða eins og í Rússlandi, eins og hann á skilið, er liugtakið
jafnaður (equity) þessari stefnu algerlega framandi. Tilhneig-
ing nútíma sósíalisma er að koma á fót tröllauknu lagakerfi,
þar sem hvergi er lengur svigrúm fyrir jafnað (equity). Tak-
mark stjórnleysisstefnunnar er hins vegar að auka svo svig-
rúm jafnaðarlögmála, að það lcomi alveg í stað settra laga.
Rakúnín skildi þennan mun eins og eftirfarandi tilvitnun
sýnir:
„Þegar við tölum um réttlæti, erum við ekki að skírskota til
þeirra hugmynda, sem settar eru fram í lögbókum og einstök-
um tilskipunum rómverska réttai'kerfisins. Þessar hugmyndir
spruttu oftast af ofbeldisverkum, helguðust af liefð og blessun
einliverrar kirkju, hvort heldur kristinnar eða heiðinnar, hlutu
svo viðurkenningu sem óhagganleg lögmál og ui’ðu undii'staða
allrar síðai'i löggjafar. Heldur lxöfum við í huga það réttlæti,
sem byggir á samvizku mannkvnsins, hvers einstaklings —
sem jafnvel býr í vitund barns og útleggst einfaldlega sem
jöfnun (equalness, équation).
Þetta réttlæti er altækt, en vegna valdbeitingar og áhrifa
trúarstofnana hefur það aldrei gilt í heimi stjórnmála, lög-
gjafar eða viðskipta. — Þessi algilda réttlætiskennd verður að
mynda grundvöll hins nýja lieims. Án hennar er ekkert frelsi,
ekkert lýðræði, engin velmegun, enginn friður". (Æuvres, I
(1912), bls. 54—55).
]Þess ber að geta að einmitt þennan mælikvarða notar Plató í „Lýð-
veldinu".
2Frá listfræðilegu sjónarmiði er ekki lengur unnt að fullyrða, að endur-
reisnarskeiðið hefjist um 1400. List Giottos og Massacios má réttilega
skoða sem hápunkt gotneskrar listar engu síður en sem frumglæður
Endurreisnarlistar. í rauninni átti sér stað sífelld þróun, sem hófst, þegar
kristinn andi blés nýju lífi í dauð form síðrómanskrar listar og náði
þroska í gotneskum stíl 12. og 13. aldar. Þessi stíll glæddist að fjölbreytni
°g dýpt eftir því sem hann varð persónulegri og einstaklingsbundnari á
14. öld og næstu tveim öldum á eftir.
aRudolf Rocker hefur sýnt ljóslega fram á þessi tengsl í bók sinni
Nationalism and Culture (New York, 1937).
Lausleg þýðing: I. E. E.
161