Eimreiðin - 01.04.1974, Blaðsíða 50

EIMREIÐlN
íngum fyrri tíma aldrei dottiö í lmg, þeir voru of góðir í dönsku
til þess. í vorkunarmáli einsog þessu skal ég ekki gera mér leik
að þvi að úthrópa sökudólga, en svo að skiljist livaða fyrir-
hrigði hér er verið að víta, skal ég tilgreina tvö ný dæmi úr
fjölmiðli sama daginn: Um iþróttamann, „það var sko (sgu)
ekkert að hendinni á honum ])á“; og um einhvern markað, „það
er sko (sgu) eingin smáræðisútsala“. „Sko“ er einhverskonar
íslenskt barnamál, virðist vera boðháttur af sögninni að skoða,
og þýðir alt annað en danska orðið sgu sem blaðamenn okkar
vilja láta það samsvara. Orðið sgu kalla danir sjálfir orðskripi
i máli sínu, fyrir nú utan sem það er eftir uppruna sínum og
eðli ruddalegt blótsyrði af þeirri tegund sem varla er til í is-
lcnsku, enda á dönsku talið óprenthæft orð. Landar sem hafa
lært slikt orð hljóta að hafa samneytt lángdruknum dönum eða
öðrum siðferðilega vaunkuðum mönnum í Danaveldi, aðrir
taka sér orðið varla í munn þar i landi. Notkun þessa orðs í
islensku er enn ein sönnun þess að nútíma islendíngar eru illa
að sér i dönsku þó þeir sletti lienni. Sgu mundi einginn íslend-
íngur sem kann dönsku sletta i ræðu né riti á voru máli.
MINNISGREIN UM STEFNUTILVÍSANIR
Það ber votl um ókunnugleika manns á þeim stað þar sem
hann er staddur, ef hann kann ekki að visa eftir gildri mál-
venju til annarra staða nær og fjær. Jafnvel tilvisanir um leiðir
innan sveitar liafa frá upphafi verið hundnar föstum orðatil-
tækjum sérkennilegum fjuir hvern hæ, oftast i samræmi við
athugun á áttum og legu lands, en stundum af menníngarsögu-
legum rökum, einsog þegai- sagt er „heim að Hólum“ úr öllum
áttum i Skagafirði; ellegar þegar Reykjavík er táknuð með at-
viksorðinu „suður“ hvaðanæva á landinu (nema úr Keflavik,
þar er sagt „inneftir“ eða því um líkt, ef ég man rétt).
Einsog aðrir staðir hefur Reykjavík fastmótuð orðatiltæki til
að marka stefnu úr bænum og að honum, eftir því hvert farið
er eða hvaðan komið. Það á við um sérhvern stað að helst þarf
maður að vera þar upp alinn til að vita rétt í þessu efni. Að-
fluttir menn verða að læra stefnutákn og viðiniðun við áttir á
undan flestu öðru i ókunnri sveit, nema þeir vilji eiga á hættu
að verða að athlægi nágranna. Dæmi: reykvíkíngar fara á eða
uppá Akranes og í eða uppí Borgarnes, aldrei í Borgarnes eða
í Akranes; „til“ Borgarness eða „til“ Akraness lætur útlensku-
lega i eyrum reykvíkínga; menn koma aftur af Akranesi og úr
Borgarnesi, aldrei úr Akranesi eða af Borgarnesi, því síður
„frá“ Borgarnesi eða „frá“ Akranesi.
142