Uppeldi og menntun - 01.01.1995, Blaðsíða 22

HUGMYNDIR STEINGRIMS ARASONAR
Lestur
Steingrímur skrifaði nokkrar greinar um móðurmálskennslu í Skólablaðið 1921 og
gaf þær út í bókinni Móðurmálið13 sama ár. Lýsti hann þar einkum aðferð við byrj-
endakennslu í lestri, svokallaðri orðaaðferð, sem byggðist á því að börnin stafa ekki
heldur læra orð og setningar. Hann taldi að börnin fengju óbeit á námi ef áherslan
væri öll á stagli og meiningarlausum atkvæðum, hún ætti að vera á hugsuninni.
Þessa aðferð kallar hann hugsunaraðferð.14
Mikilvægustu spurninguna sem hægt sé að bera upp viðvíkjandi kennslu telur
Steingrímur vera: „Hvers vegna nema börnin?" Og svar hans er að allt velti á að
þau starfi af innri hvöt en séu ekki beitt þvingunum. Því liggi vandinn einkum í því
að finna viðfangsefni sem veki starfshvötina (bls. 20). Eftir Steingrím liggja nokkur
ósamstæð handrit um lestur og sálarfræði þar að lútandi og vitnar hann þá gjarnan
í Thorndike. í öllum sínum skrifum um nám og kennslu, birtum og óbirtum, virðist
Steingrímur leggja höfuðáherslu á þrennt:
- Að námið sé skemmtilegt og hafi auðsæjan tilgang frá sjónarmiði barnsins. Það
heldur áhuganum við en hann er aflvaki athafna.
- Að lesefni barna sé hæfilega þungt. Lesefni til lestrarþjálfunar verður því í
fyrstu að vera með nægum endurtekningum en jafitframt með spennandi þræði.
- Að kennarinn sé fundvís á aðferðir sem virkja öll börnin í senn svo allir hafi
starf við hæfi. Við lestrarkennslu notaði Steingrímur því alls konar leiki,
samlestur og leikrit, ekki síst til þess að börnin gætu látið tilfinningar sínar í
Ijós.
Steingrímur gagnrýndi bæði stöfunaraðferðina og hljóðaðferðina, þá fyrri fyrir að
hún væri þvingandi og gerði börn seinlæs, hina síðari fyrir að hún bryti það lögmál
kennslufræðinnar „að leggja ekki að óþörfu áherslu á leikni nema í beinu sambandi
við starfið sem hún er hluti af".15 Hann vildi halda að börnum góðum lestrarvenjum
frá upphafi og gera þau hraðlæs, bæði hátt og í hljóði, því Steingrímur taldi lestur,
skrift og reikning undirstöðu alls náms, eiginlega námstækni, og líf siðaðs manns
gerði daglega kröfur um notkun þessara höfuðgreina (1936:94). Hljóðlestur16 var
fyrst lögboðin kennslugrein í námskrá 1929 en hafði áður breiðst nokkuð út með
nemendum Steingríms úr Kennaraskólanum þar sem hann vakti fyrstur manna
áhuga á nytsemi hans (Landspróf ... 1935:3).
Eðlilegt var að Steingrímur beitti sér af alefli fyrir útgáfu lesefnis fyrir börn því
honum þótti lítið til af hentugu efni til lestrarkennslu.17 Hann tók saman Lesbók fyrir
13 1 ritdómi um bókina í Lögbergi 1922 34, 41:4 er mótmælt „leikmensku hugmynd í mentamálum" að frelsi og
leikur eigi að ráða för í skólanum.
14 Sjá t.d. ódagsett handrit þar sem Steingrímur talar um þrjár meginkennsluaðferðir í lestri, stöfunaraðferð,
hljóðaðferð, sem hann segir að Laufey Vilhjálmsdóttir hafi komið með frá Englandi, og hugsunaraðferð sem
leiði til meiri afkasta.
15 Óbirt handrit um kennsluaðferðir frá fjórða áratugnum.
16 Að lesa í hljóði.
17 í sama handriti hrósar Steingrímur þó bæði stafrófskveri Jónasar frá Hrafnagili, sem hann segir að hafi ekki
fengið hljómgrunn, og aðferðum Laufeyjar en hún notaði skriftina einnig í þágu lestrarkennslunnar sem var
nýmæli.
20