Ægir - 15.12.1959, Síða 91

ÆGIR — AFMÆLISRIT
89
Siyurkur é^giíi
iion
Lauslegt rabb um vélbátaútveginn
og helztu þætti hans í hálfa öld
V élbátaútvegur-
á sér ekki langa
sögu. Árið 1902
mun fyrst hafa
verið sett mótorvél (þ. e. olíu- eða benzín-
knúin vél) í íslenzkt skip. Var hér um
geysilega merka nýjung að ræða eins og
fljótt sannaðist. Þegar frá er skýrt í
fyrsta árgangi Ægis — árið 1905 — er
fyrst eru settar mótorvélar í íslenzk
fiskiskip, er þess jafnframt getið, að
fyrir dyrum standi mjög aukin vélbáta-
notkun um land allt. Kom það og skjótt
í ljós, því að 1907 segir sama rit, að vél-
ar í fiskibátum hér á landi skipti þá
þegar hundruðum.
Það er athyglisvert, hversu fljótt ís-
lenzkir bátaútvegsmenn brugðu við um
vélakaup. Má í því efni geta þess, að þeir
urðu að þessu leyti jafnokar Norðmanna,
og Danir urðu litlu fyrr til, en höfðu þó
að því leyti beztu aðstöðuna, að þeir hófu
sjálfir framleiðslu mótorvéla þegar árið
1894. Þessi skjóta umsköpun í bátaútveg-
inum hér var þó aðeins fyrirboði ennþá
merkari tíðinda og meiri breytinga.
Verðurhér á eftir reynt að víkja lauslega
að þýðingarmestu þáttum bátaútvegsins.
Fram til þess tíma, er vélanotkun hefst
í bátaútveginum, hafði ríkt kyrrstaða í
allri veiðiskipagerð hérlendis og þar með
í fiskveiðum, að undanteknu því, er Is-
lendingar hófu fiskveiðar á skútunum svo
nefndu á ofanverðri síðustu öld. — Hér
verður eigi fjallað um skútuöldina eða ald-
ir opnu skipanna, sem fram að skútuöld-
inni höfðu verið einu veiðiskip þjóðarinn-
ar. Á sama hátt verður hér ekki fjallað
um togarana, en þeir komu til sögunnar
á svipuðum tíma og vélbátaútgerð hófst.
Þeim munu verða gerð skil af öðrum í
afmælisriti þessu.
Eins og áður segir varð vélanotkun í
fiskibátum strax mjög algeng. Ennfrem-
ur var tekið að setja hjálparvélar í segl-
skipin. Augu manna opnuðust þegar fyrir
því, að vélaraflið myndi af mörgum ástæð-
um geta stóraukið afköstin við fiskveið-
arnar. Hafði þessi þróun m. a. í för með
sér, að gerð fiskibátanna var miðuð við
vélamotkun og fljótt rak að því, að smíði
vélbáta hæfist hér á landi; urðu það bráð-
lega þilfarsbátar, sem hafðir voru sífellt
stærri og stærri. Þá leiddi reynslan mjög
fljótt í ljós, að gömlu seglskipin hentuðu
ekki þrátt fyrir hjálparvélamar. Voru þau
því brátt rífin eða seld úr landi. T. d. er
þess getið í Ægi, þegar árið 1913, að á því
ári hafi 9 skútur verið seldar til Færeyja.
Framfarir í véltækni hafa verið mjög
miklar á þessari öld eins og alkunna er.
Hefir þessa gætt á öllum sviðum atvinnu-
lífsins. Þessar framfarir hafa orðið sjáv-
arútveginum hin mesta lyftistöng. Segja
má, að menn hafi mátt hafa sig alla við,
að hagnýta nýja tækni. Á þetta ekki ein-
göngu við um aflvélamar sjálfar. Bygg-
ingartækni í bátasmíði hefir stórlega
fleygt fram. Á sama hátt hefir veiðitælm-
in aukizt og ennfremur siglingatæknin.
Hefir þetta allt stuðlað mjög að stór-
auknum afköstum, jafnframt því sem ör-
yggi fiskimannanna er nú orðið miklu
meira en áður.
I þessu efni er á það að líta, að Islend-
ingar hafa lítið getað lagt af mörkum í