Tímarit lögfræðinga - 01.01.1962, Síða 43

næstu öldum, ef landsmenn hefðu sjálfir haft einbeitni
og aðstöðu til að beita því. En til þess var aldrei gripið,
þrátt fyrir samningsrof konunga. Sennilegt er þó, að
framan af a.m.k. hafi þeir haft verulegt aðhald af því.
En aðstaða landsmanna veiktist smánr saman og kjark-
urinn þvarr þar með. Lengi vel var þó öðru hvoru, eink-
um við hyllingu nýs konungs, vitnað til hinna upphaf-
legu réttinda, er landsmenn hefðu hlotið, þegar þeir
sóru konungi í fyrstu hollustu og játuðu honum skatti.
Má um það minna á samþykktina, sem menn lengst af
nefndu Gamla sáttmála en nú er talin vera frá því um
1300 og hafi verið gerð af tilefni valdatöku Hákonar
konungs háleggs. Ekki er öruggt, hvort þar er um að
ræða einhliða samþykkt Islendinga, skilyrði af þeirra
hálfu eða beinan samning milli þeirra og umboðsmanna
konungs. I þessari samþykkt eru ítrekuð ákvæðin frá
1262, en tveimur bætt við:
1) „Utanstefningar viljum vér engar hafa, utan þeir
menn, sem dæmdir verða af vorum mönnum á al-
þingi burt af landinu.“
2) „Item, að íslenzkir sé lögmenn og sýslumenn á landi
voru af þeirra ætt, sem að fornu hafa goðorðin upp
gefið.“
Viðbótarskilyrðin af hálfu Islendinga sýna, að þá þeg-
ar hafði konungsvaldið byrjað ásókn, sem Islendingar
snerust þegar til varnar gegn, þó að ásælni konungs eink-
um varðandi skipun erlendi'a yfirvalda yrði ekki stöðvuð.
Af þvi tilefni ekki sizt gerðu Árnesingar Áshildarmýrar-
samþykkt 1496, sem nútimamönnum er hugstæð vegna
eiúndis Ólafs Lárussonar rétt fyrir lýðveldiskosningarnar
1944 og kvæðis Tómasar Guðmundssonar. 1 samþykkt
þessari tóku Árnesingar fyrst upp ákvæði Gamla sátt-
mála, en sögðu síðan m. a.:
„Nú fyrir þessa grein, að oss þykir þessi sáttmáli ei
svo haldinn vera, sem játað var, fyrir sakir lagaleysis,
ofsóknar og griðrofa, ómögulegar áreiðir. og nóglegra
Tímarit lögfræðinga
41