Tímarit lögfræðinga - 01.01.1962, Side 52

Þjóðverja á okkar dögum. Lundborg gekk svo langt, að
hann hélt því fram, að eftir hugsanlegt brottfall sam-
bandslaganna, sem óneitanlega voru nýr og fullgildur
samningur milli Danmerkur og Islands, mundi tilvist
konungdæmis á Islandi vera háð reglum Gamla sáttmála.
Hvað sem um gildi sáttmálans frá 1262 má að öðru
leyti segja, sýnist i meira lagi hæpið að gera svo mikið
úr þvi. Er og viðbúið, að þeir vísindamenn, sem kanna
þessi efni héðan i frá, eftir að deilan við Dani er úr
sögunni og því lengur sem líður frá fullveldisviðurkenn-
ingunni 1918 og endurreisn lýðveldisins 1944, líti þessi
efni öðrum augum en fyrirrennarar þeirra.
Athyglisvert er, að Gregersen, sem siðar varð sendi-
herra Dana i Kína, er i hinni itarlegu doktorsritgerð sinni
um stöðu Islands, sem birtist 1937 á frönsku, mun nær
skoðun Islendinga um Gamla sáttmála en fyrri danskir
fræðimenn, þó að hann J>endi á, að réttarvenjan hljóti
og að hafa sina þýðingu.
Af íslenzkum fræðimönnum hefur Björn M. Olsen senni-
lega skrifað af mestri skarpskyggni og hlutleysi um Gamla
sáttmála og taldi hann það í ritgerð, sem hann birti 1909,
öfga, að Gamli sáttmáli sé „enn í dag hinn eini löglegi
grundvöllur undir réttarsambandi voru við Danmörk.“
1 lok þessa rits síns tók Björn svo til orða:
„I ritgjörðum mínum um upphafi konungsvalds, þess-
ari og hinni firri, hef ég orðið að vega á tvær hendur,
bæði gegn íslenzkum og dönskum öfgum. Það er varla
von, að slíku sje vel tekið af þeim, sem með öfgarnar fara.
Einn af postulum öfganna, landi minn, hefur sagt um
mig út úr þessu, að ég „ætti ekki skilið að eiga neitt
föðurland“! Og nú bist ég við, að bræður mínir við Eirar-
sund kunni ag segja, að ég eigi ekki skilið að eiga neitt
„móðurland“! Slíkt tek jeg mjer ekki nærri. Jeg er mjer
þess meðvitandi, að jeg hef haft einlægan vilja á, að leita
sannleikans í þessu efni og líta hvorki til hægri nje vinsíri,
og jeg er sannfærður um að sannleikurinn liggur ein-
50
Tímcirit lögfræðinga