Tímarit lögfræðinga - 01.12.1973, Qupperneq 4

UMBÆTUR í RÉTTARFARI
Lögfræðingafélagið efndi fyrir skömmu til fundar um dómstólakerfið og
sérdómstóla, og er sagt nokkuð frá honum á öðrum stað. Fundarmenn
reyndust heldur andsnúnir nýjum sérdómstólum, en fram kom, að margar
hugmyndir eru nú uppi um slíkar stofnanir.
Ýmsar ástæður eru fyrir því, að tillögur um nýja sérdómstóla koma fram.
Menn telja, að þeir gætu gert málsmeðferð ódýrari en nú er og auðveldað
fólki málssóknir. Sumir telja þörf á, að fleiri sjónarmið komist að við
dómstólana en þau, sem lögfræðingar eru taldir hafa, og er þá sennilega
bæði átt við þekkingaratriði og almenn viðhorf. Þá hefur verið talið, að sér-
dómstólar, sem ekki eru bundnir við lögsagnarumdæmi, geti flýtt málum,
sem ella væru rekin í tveimur umdæmum eða fleirum. Langmikilvægasta
orsök hinna mörgu tillagna um sérdómstóla er þó enn ótalin: Óánægja vegna
þess, að fólk telur dómstólana vera of svifaseina.
Þessi rök eru ekki marklaus, en þó er annað þyngra á metunum. Sérdóm-
stólar geta rofið réttareininguna, byggt á ástæðum, sem ella eru ekki ríkj-
andi, og þannig staðið því í vegi, að jafnréttisregla sé virt við dómstóla
landsins. Þá geta veruleg vandkvæði í stjórnsýslu og réttarfari orðið af
skiptingu mála milli dómstóla. Loks er það mikilvægt, að alls engin trygging
er fyrir því, að mál gangi hraðar hjá sérdómstólum en hinum almennu dóm-
stólum. Skjalamöppur geta safnast í bunka við hvers kyns dómstóla.
Sérdómstólar eru því ekki líklegir til að bæta ástandið. Því verður aftur
á móti ekki móti mælt, að æskilegt er, að dómsmál taki styttri tíma en nú
er. Þetta hafa menn lengi vitað, og reynt hefur verið úr því að bæta. Nú situr
t. d. á rökstólum réttarfarsnefnd, sem vonandi gerir skynsamlegar tillögur.
Tilefni verður til að ræða þær síðar. Því miður eru litlar líkur til, að unnt sé
að gjörbreyta ástandinu með lagaboðum, þó að sitthvað mætti reyna.
Til þess má ætlast af bæði dómurum og lögmönnum, að þeir leiti leiða til
að breyta starfsháttum sínum. Það sýnist mega ná samstöðu um reglur, sem
miða að meiri hnitmiðun í starfi og markvissari tímasetningu áfanga í máls-
meðferðinni. Lögmenn gætu unnið að málum í meira samhengi, kannað fyrr
til hlítar málsatvik, tekið strax að því loknu ákvarðanir um málsástæður og
flýtt gagnaöflun. Dómarar gætu greitt fyrir gagnaöflun, þegar óskað er eftir
þinghöldum í því skyni, og stytt dóma innan þeirra marka, sem gildandi lög
leyfa. Hæstiréttur, héraðsdómstólar og lögmenn gætu gert verkaskiptingu
dómara og lögmanna skýrari en nú er orðið. Áhrifamesta úrræðið væri vafa-
laust, að dómarar í einkamálum ynnu minna að gagnasöfnun ex officio.
Hvað sem mönnum sýnist um þau atriði, sem hér hafa verið nefnd, hljóta
lögfræðingar að vera sammála um gildi þess, að dómstólar skili hlutverki
sínu þannig, að sanngjarnir menn uni sæmilega við. Dómurum og lögmönnum
er málið skyldast, og þeir ættu að eiga frumkvæði.
Þór Vilhjálmsson
2