Tímarit lögfræðinga - 01.12.1976, Blaðsíða 36

mikil — eða með öðrum orðum, hvort þeir vinna það verk, sem þeim
er ætlað. Það er erfitt að svara þessari spurningu, því að erfitt er að
segja, hvert hlutverk dómstólum er ætlað og hvað þeir í raun og veru
hafast að. 1 samræmi við það, sem venjulegt er í fræðiritum, má segja
sem svo, að dómsvaldið sé vald til að skera úr tilteknum réttarágrein-
ingi. Við getum svo reynt að gera okkur grein fyrir, hvort dómstól-
um sé í raun og veru falið þetta hlutverk í okkar samfélagi. Því mið-
ur er ekki nærri eins mikið um þetta vitað og æskilegt er og vita
mætti, ef rannsóknir hefðu verið gerðar. Ég tel líklegt að segja megi,
að dómstólarnir þjóni fyrst og fremst atvinnulífinu og refsivörslunni.
Þjónusta þeirra við atvinnulífið er bundin við beitingu reglna einka-
málaréttarins, ekki reglna opinbers réttar, t.d. um atvinnuréttindi. Þá
eiga dómstólar sem kunnugt er stóran hlut að skattheimtunni með lög-
tökum. Við þetta bætist að sjálfsögðu, að dómstólar fjalla um mál
frá öðrum sviðum þjóðlífsins, sifjaréttarmál og fáein mál um sam-
skipti hins opinbera og einstaklinga, svo að dæmi séu tekin. Vafalaust
hefurþaðþýðingu,aðdómstólar mega og geta tekið slík mál til meðferð-
ar, en því miður eru þau alltof fá til að lagaleg sjónarmið séu nægi-
lega ríkjandi á þessum sviðum og til að fordæmisreglur skipti þar
verulegu máli. Það sem hér hefur verið sagt má draga saman með
því að segja, að ég tel dómstólana vera að verða utangátta í nútíma-
þjóðfélagi. Þótt þeir sinni hefðbundnum dómstólaverkefnum, hafa þeir
ekki megnað að axla nýjar byrðar í þeim mæli, sem þörf hefði verið á.
Svona hypotesa verður því miður hvorki sönnuð né afsönnuð miðað við
núverandi þekkingarforða okkar um réttarfélagsfræðileg atriði, en ég
tel margt benda til, að hún sé rétt og a.m.k. getur verið gagnlegt að
líta á málin eins og svo væri. Við þetta má bæta því, að augljóst
áhugaleysi á dómstólum er oft furðumikið. Nýlegt dæmi er ákvæði
laga nr. 32/1976 um upptöku ólöglegs sjávarafla sem felur sjávarút-
vegsráðuneytinu að ákveða upptöku ólöglegs afla með úrskurði. Og
því miður er einnig svo, að stundum virðast dómarai’nir smeykir við
að takast á við verkefni, sem falla utan hinna daglegu, hefðbundnu
starfa eða skipta einhverju í dægurþrasinu í landinu. Dæmi um þetta
er meðferð dómstóla á meiðyrðamálum.
Og nú má vissulega spyrja, hvað þetta komi lögréttufrumvarpinu
við. Sem fyrr segir er einn aðaltilgangur þess að skilja að dómsvald
og framkvæmdavald. En þessu er margt annað tengt, og þegar á allt
er litið, tel ég, að lögréttufrumvarpið sé helsta tilraunin, sem hér hef-
ur verið gerð um langt skeið til að koma dómstólum landsins í það
horf, að þeir geti tekist á við þau verkefni, sem þeim ber skylda til að
174