Tímarit lögfræðinga - 01.10.1983, Page 30

að loknuum kosningum, var mynduð samsteypustj órn, sem hafði meiri-
hluta þings að baki sér. Upp frá því hefur konungsvaldið í Danmörku
haft þingræðisregluna í heiðri og ekki litið á sig sem varavald (Reserve-
macht). Þingræðisreglan var svo lögfest í þeirri stjórnarskrá sem nú
gildir í Danmörku og var samþykkt árið 1958.
STJÓRNARSKRÁ ISLANDS
Sú stj órnarskrá, sem gildir á íslandi í dag, er í öllum höfuðatriðum
sú sama og tók gildi árið 1874, en hún var byggð á dönsku stjórnar-
skránni frá 1866 (þó eru ákvæðin um Alþing þar nær nóvemberstjórn-
arskránni). Samkvæmt stjórnarskránni frá 1874 hefur konungur synj-
unarvald og vald til að gefa út bráðabirgðalög. 10. gr. segir: „Samþykk-
is konungs þarf til þess að nokkur ályktun alþingis geti fengið laga-
gildi. ... Hafi konungur ekki staðfest eitthvert lagafrumvarp, sem al-
þingi hefir fallizt á, á undan næsta reglulegu alþingi, er það fallið nið-
ur“. 11. gr. hljóðar svo: „Þegar brýna nauðsyn ber til, getur konungur
gefið út bráðabirgðalög milli alþinga; eigi mega slík lög samt koma í
bága við stjórnarskrána, og ætíð skulu þau lögð fyrir næsta alþingi á
eptir“.
Þessi ákvæði héldust í stjórnarskrá íslands sem tók gildi eftir sam-
bandslögin árið 1920, en sú stjórnarskrá miðaðist við dönsku stjórnar-
skrána frá 1915, sem víkkaði út kosningarétt m.a. þannig að konur
máttu þá kjósa, og dregið úr skilyrðum fyrir kosningarétti, þannig að
menn skyldu vera fjár síns ráðandi og ekki hafa þegið af sveit.
. Þegar svo að því kom að íslendingar stofnuðu lýðveldi árið 1944
ýar brýnt að taka afstöðu til þess, hvert skyldi vera þjóðskipulag hins
nýja lýðveldis. Alþingi ákvað þó að fresta þessu máli, aðallega til þess
að vekja ekki upp deilur um stj órnarskrármál, einmitt þegar nauðsyn
var á þjóðareiningu um aðskilnaðinn frá Danmörku og stofnun lýð-
veldis.
En Alþingi gerði eina veigamikla breytingu á stjórnarskránni við
lýðveldisstofnunina. 11. gr. er þingræðisreglan staðfest skýrum stöfum:
„Island er lýðveldi með þingbundinni stjórn“. En vegna þess að stjórn-
arskráin var ekki endurskoðuð eru enn í stjórnarskránni ýmis ákvæði,
sem ganga í berhögg við þingræðisregluna. Við endurskoðun stjórnar-
skrár er því grundvallarspurningin þessi: Á að semja stjórnarskrá,
sem byggir á þingræðisreglunni, eða á að byggja á einhverjum öðr-
um grunni? Það er ljóst af sögu stjórnarskrárinnar og af þeirri hefð
sem er að baki hennar, að það er þingræðisstjórnarskrá sem miða ber
84