Tímarit lögfræðinga - 01.10.1983, Blaðsíða 32

Það er að sjálfsögðu í ósamræmi við þingræðisregluna, að þessi á-
kvæði, sem áður voru notuð til þess að stjórna gegn vilja þings og
með einræði, séu áfram í stjórnarskrá sem vill kenna sig við þingræði.
Þetta eru úrelt ákvæði, leifar af hinu forna einveldi, og gætu reynzt
hættuleg. Á þetta var bent í umræðum á Alþingi 1944. Þá er og ástæða
til að benda á, að í upphaflegu stjórnarskrárfrumvarpi 1943 var gert ráð
fyrir að forseti yrði þingkjörinn, þar sem ekki þótti ástæða til að láta
fara fram þjóðkjör um valdalausan forseta. Þessu var breytt fyrir at-
beina nokkurra þingmanna ,sem aðhylltust þjóðkjör, til þess að vekja
ekki deilur eða óþarfa umræður um stjórnarskrána. 1 endurskoðuðu
stjórnarskrárfrv. er gert ráð fyrir þjóðkjöri forseta.
Það er í samræmi við þingræðisregluna að Alþingi skuli starfa í einni
málstofu, þar sem hugmyndin bak við deildaskiptinguna er sú, að þjóð-
höfðingi taki þátt í löggjafarstarfi. Með ákvæði um að Alþingi skuli
ekki vera deildaskipt er verið að árétta það að konungsvaldið (forseti)
hafi engan rétt til afskipta af löggjafarvaldinu. En sé það áréttað þarf
einnig að breyta öðrum greinum (t.d. 2. gr.) til samræmis við það.
Ég hef lagt höfuðáherzlu á að rekja sögulegan bakgrunn stjórnar-
skrár Islands út frá því, hvernig þingræði hefur reitt af í þeim stjórnar-
skrám, sem hún sprettur upp af. 1 stjórnarskrá Danmerkur frá 5.
júní 1849 voru mannréttindaákvæði, sem studdust í öllum höfuðatriðum
við mannréttindayfirlýsingu frönsku byltingarinnar. Aðalatriðið var
þar atvinnufrelsi, en einnig bann við ritskoðun; skoðanafrelsi, frið-
helgi eignarréttar. Ef þessi höfuðatriði nægja ekki lengur, ber að
spyrja: Á hvaða grunni rísa mannréttindi í nútímaþjóðfélagi? Þeirri
spurningu þarf að svara áður en rökfastur kafli um mannréttindi verð-
ur saminn sem hluti af stjórnarskrá.
Helztu heimildir:
Arnór Hannibalsson: „Stjórnarskrá og þingræði“. Morgunblaðið, 19.6. 1980, bls. 30-31.
Bagge, Povl: Studier over D.G. Monrads Statstanker. Kh. 1936.
The Constitution of Norway. Oslo 1960.
Danstrup og Koch: Danmarks Historie. Kh. 1964, 1965. 11.-12. B.
Finer, S.E.: Five Constitutions. Harmondsworth 1979.
Frumvarp til stjómskipunarlaga um stjórnarskrá lýðveldisins Islands. Alþingi 1982-
1983, 105. löggjafarþing, 243. mál.
Hauge, Svend: Studier over D.G. Monrad som religips Personlighed. Kaupmannahöfn,
1944.
Hegel, G.W.F.: Philosophie des Rechts. Frankfurt a/Main, 1970, (Theorie Werkaus-
gabe, B. 7).
86