Tímarit lögfræðinga - 01.11.1993, Blaðsíða 5

hefðbundinni ritdeilu að rammíslenskum hætti í Morgunblaðinu út af úrlausn
Mannréttindadómstólins um félagsnauðung. í þeirri rimmu hefur margt verið
skarplega sagt um valdsvið dómstóla. Sigurður hefur lýst skoðunum sínum á
réttarheimildum á þann veg að löggjafinn sé bundinn af viðurkenndum viðmið-
um í löggjöf réttarríkis og háður eftirliti og jafnvel stöðvunarvaldi dómstóla,
m.a. ef lög fullnægja ekki þeim lágmarksgildum sent lagahefð réttarmenningar
okkar áskilur (TL 1993, s. 115). Aðrir merkir lagamenn hafa lýst áþekkum
skoðunum og í rétti annarra ríkja og kenningum réttarheimspekinga má finna
þessum sjónarmiðum stoð. Þá hefur Sigurður lýst merkilegum skoðunum um
þjóðhöfðingjavaldið og heimild forseta til að synja staðfestingar laga (Skírnir
1992, s. 425). Þessi málflutningur vekur til umhugsunar um framtíðarskipan
forsetavalds. A forsetinn að fara með vald á eigin ábyrgð til að leysa úr
stjórnarkreppum og stjórnlagakreppum, víkja ráðherrum og ríkisstjórnum,
rjúfa þing, stöðva gildistöku fyrirmæla sem fara í bága við æðri fyrirmæli
o.s.frv.? Er sama ástæða til afskiptaleysis þjóðkjörins forseta af landstjórninni
eins og konungs í ríki sem byggist á þjóðveldi? Ætti forsetinn t.d að geta leitað
álits Hæstaréttar um stjórnskipulegt gildi laga áður en hann ákveður hvort hann
staðfestir lög en skotið undir dóm þjóðarinnar lögum sem ætla má að séu
andstæð vilja meirihluta manna?
Miklar og merkar umræður hafa orðið um framsal ríkisvalds, bæði til alþjóða-
stofnana og frá löggjafarvaldi til framkvæmdavalds. Til þeirrar umræðu hafa
lagt, meðal annarra, Gunnar G. Schram prófessor, Björn Þ. Guðmundsson
prófessor, Þór Vilhjálmsson hæstaréttardómari, Ólafur Walter Stefánsson
skrifstofustjóri, Stefán Már Stefánsson prófessor, Guðmundur Alfreðsson
þjóðréttarfræðingur, Davíð Þór Björgvinsson dósent, Sigurður Líndal, Jón
Steinar Gunnlaugsson og Ragnar Aðalsteinsson hæstaréttarlögmaður og nú
nýverið dr. Björn S. Stefánsson (Mbl. 25. 10. 1993). Sérstaklega hefur varkárni
dómstóla í að hafna mati löggjafans á mörkum leyfilegs valdframsals og óheimils
verið gagnrýnd. Þeirri skoðun hefur jafnvel verið hreyft að dómstólum bæri að
hafna framsali skattlagningarvalds með bókstafstúlkun á 40. gr. stjórnarskrár.
Bogi Nilsson rannsóknarlögreglustjóri og Pétur Kr. Hafstein hafa skipst á
skoðunum um heimild Hæstaréttar til aðfinnslna við lögreglumenn og er hér
merkilegt dæmi um hlutverkaskipti dómstóla og lögregluyfirvalda. Um þessar
ntundir fara fram áhugaverðar umræður um ákæruvaldið á Alþingi í tilefni af
frumvarpi Svavars Gestssonar um skipun ríkissaksóknara til nokkurra ára í
senn. I þeim hefur komið skýrt fram hvernig ákæruvaldið tengir dómstóla og
framkvæmdavald á sérstakan hátt.
Af þessu yfirliti má sjá að mikið er rætt og ritað um mörk hinna þriggja
valdþátta og það sem betra er, mest af því sem komið hefur fram í umræðunni
hefur verið merkilegt, bæði frá lögfræðilegu og pólitísku sjónarmiði. Eins og
141