Tímarit lögfræðinga - 01.11.1993, Blaðsíða 33

reisa sér hurðarás um öxl. Þegar til lengdar lætur er líklega betra að dómstólar
láti stundum undan síga um stundarsakir, en að þeir lendi í opinni baráttu við
mjög sterk þjóðfélagsöfl. Það eru nefnilega margar prýðilega þekktar leiðir til
þess að þvinga dómstóla til híýðni eða gera stefnumarkandi dóma þýðingar-
lausa, þar á meðal margháttuð lagasetning. Þá hafa breytingar á dómstólaskipan
löngum þótt aðlaðandi aðferð til að ná hratt fram svokölluðum „æskilegum
mannabreytingum“ og þar með stefnubreytingum í dómgæslunni. Þar á Hriflu-
Jónas heitinn með sitt fimmtardómsfrumvarp sína sporgöngumenn, þótt minni
séu, og á eftir að eignast fleiri.
Kostnaður af dómgæslunni hefur hingað til ekki þurft að vera þjóð okkar
mikið áhyggjuefni. Starfshættir og skipulag dómstóla hér er með þeim hætti, að
starfsemi þeirra hefur ekki neitt viðlíka tilhneigingu til að þenjast út eins og
margar ríkisstofnanir á sviði stjórnsýslu og þjónustu. Það eitt að samkvæmt 59.
gr. stjórnarskrár skal dómsvaldinu skipað með lögum hefur þýðingu að þessu
leyti. Stöðuheimildir dómara eru alfarið lögbundnar. Dómurum verður ekki
fjölgað nema með beinni lagasetningu samkvæmt þessu stjórnarskrárákvæði,
sem raunar má halda fram að hafi verið sniðgengið við setningu dómara í
Hæstarétti og ofnotkun heimildar til kveðja þar til varadómara.
En því má heldur ekki gleyma að stór og vaxandi hluti af þeirri vinnu sem áður
var inntur af hendi af dómurum er nú unninn af lögmönnum úti í bæ.
Kostnaðurinn fyrir þjóðfélagið af meðferð dómsmála hverfur ekki þótt hann sé
fluttur út í bæ eða dómsmál skilgreind sem stjórnsýsluathafnir. Þvert á móti,
slíkur flutningur verkefna gerir kerfið í heild að líkindum miklu dýrara.
í framhjáhlaupi hlýt ég að minna á dómsmálagjöldin. Það eykur ekki
réttaröryggi eða auðveldar borgurunum að ná rétti sínum að margfalda dóms-
málagjöldin eins og gert var í fyrra. Þar er sannarlega verið að skattleggja
fátæktina og stundum neyðina.
Að lokum kem ég að því atriði sem mest og lengst hefur verið gagnrýnt í
starfsemi íslenskra dómstóla, málatímanum. I héraði hefur hann síðustu árin
verið um 8-10 mánuðir í einkamálum sem ganga til munnlegrar meðferðar, var
þó 10,3 mánuðir í Reykjavík fyrir árið 1992.
Það mun flestra mat að ástandið á héraðsdómsstiginu sé bærilega viðunandi.
Þær miklu umbætur sem gerðar voru á réttarfarslöggjöfinni um og fyrir 1980
styttu málatímann í einkamálum í héraði úr 15 mánuðum árið 1976 í 8 mánuði
1986.
Aðalmeðferðin var róttækasta breytingin. Stofnun Rannsóknarlögreglu ríkis-
ins breytti miklu. Nýju gjaldþrotalögin frá 1978 reistu skiptaréttinn úröskustó.
Ný tækni, segulbandsupptökur og tölvur, hefur hjálpað mjög mikið. Sú breyting
sem gerð var í fyrra á meðferð opinberra mála gefst að mörgu leyti vel.
Einkamálalögin hafa verið í sífelldri endurskoðun og hafa alltaf verið að batna.
169