Tímarit lögfræðinga - 01.11.1993, Side 34

En þá er komið að þeim vandanum sem stærstur er í íslensku dómskerfi um
þessar mundir. Of miklu álagi á Hæstarétt. Of löngum málatíma þar. Ég fór yfir
dómasafn Hæstaréttar 1991 og athugaði 70 munnlega flutt almenn einkamál sem
dæmd voru í Hæstarétti það ár, sem mér sýndust dæmigerð. Frá áfrýjun til
dómsuppsögu í Hæstarétti liðu að meðaltali 26 mánuðir. I héraði hafði meðferð
þessara mála tekið rúma 9 mánuði. Frá uppsögu héraðsdóms að áfrýjun rúmir 3
mánuðir. Frá málshöfðun í héraði til dómsuppsögu í hæstarétti liðu þannig að
meðaltali um 39 mánuðir.
Af þessum tölum nrætti álykta, að maður sem höfðaði mál haustið 1993 mætti
búast við að fá dóm í ársbyrjun 1997. En svo er ekki. Að óbreyttu getur hann
ekki búist við að fá dóm svo fljótt. Af málaskrám Hæstaréttar fæ ég ekki annað
séð en að ástandið fari versnandi. í árslok 1990 voru það 200 mál sem biðu þar
flutnings. Um síðustu áramót biðu flutnings 310 mál. Ég endurtek: Fjölgun úr
200 í 310 á tveimur árum. Staflinn hækkaði um 55% á tveimur árum, þrátt fyrir
það að afköst Hæstaréttar ykjust úr 230 dómum á árinu 1990 í 336 dóma á árinu
1992. Frá 1976 til 1991 lengdist málatíminn í dæmigerðum munnlega fluttum
einkamálum í Hæstarétti úr 19 mánuðum í 26 mánuði þrátt fyrir fjölgun dómara
úr 5 í 8 á þessu tímabili og deildaskiptingu réttarins. Nú, á miðju ári 1993, mun
biðtími, einungis frá því að þessi mál eru tilbúin til flutnings, vera orðinn um 2'A
ár. Þá hlýtur heildarmálatíminn frá þingfestingu í héraði að vera loksins kominn
yfir 4 ár að meðaltali í þessum dæmigerðu einkamálum. Vel kunna að vera á
þessu einhverjar sértækar skýringar, en ég spyr: Hvar endar þetta. Hvernig
veldur það dómskerfí hlutverki sínu sem skilar dómsúrlausn á áfrýjunarstigi nær
þremur og hálfu ári eftir þingfestingu í héraði og horFir fram á versnandi ástand.
Hvað er til ráða?
Fyrir sautján árum komu fram tillögur og frumvarp um lausn vandans á
áfrýjunarstiginu sem þá þegar var mikill, 19 mánaða málatími frá áfrýjun. Þetta
voru tillögur réttarfarsnefndar, þar sem sátu Þór Vilhjálmsson og fleiri, um
millidómstig. Frumvarp til Iögréttulaga. Lögfesting þess hefði leyst vandann á
einfaldan og hentugan hátt og til frambúðar, bæði að því er varðaði aðskilnað
framkvæmdavalds og dómsvalds á héraðsdómsstiginu og vanda Hæstaréttar.
Þrír dómsmálaráðherrar endurfluttu frumvarpið, síðast Friðjón Þórðarson.
Árið 1988 misstu dómsmálayfirvöld þolinmæðina og áttirnar. Þá var ákveðin
grundvallarstefnubreyting.
Það er tvímælalaust stærsta réttarfarsslys sem orðið hefur hérlendis á þessari
öld þegar íslenskir lagamenn reyndust ekki hafa þolinmæði, þrautseigju og
framsýni til að freista þess til þrautar að koma lögréttufrumvarpinu fram þegar
lag var nú fyrir fáum árum, eða bíða þess ella að tíminn yrði fullnaður. Þá var
hrapað að því að setja dómstólalögin nýju. Málatíminn í héraði var ekki stærsta
vandamálið og ekki að sjá að þau valdi styttingu á þeim málatíma. Vanda
170