Tímarit lögfræðinga - 01.11.1993, Blaðsíða 15

hentar hjá hverju þeirra um sig. Auðvitað má hreyfa þeirri skoðun að réttur
aðila til endurskoðunar dómsúrlausna eigi að vera sem ríkastur og ekki megi
hreyfa við þeim rétti vegna réttaröryggis. Á hinn bóginn krefst réttaröryggið
þess einnig að úrlausn megi fá innan hæfilegs tíma, fyrirhafnar og kostnaðar. Sá
sem tapar máli verður að geta treyst því að það hafi gerst eftir vandlega skoðun
hæfustu manna. Hins vegar á hann ekki rétt á að óhjákvæmileg úrlausn dragist á
langinn. Gagnaðili hans á rétt á að fá réttmætar efndir sem fyrst með sem
minnstri fyrirhöfn og kostnaði. Þá eru almannahagsmunir tengdir því að kostn-
aði við málarekstur sé stillt í hóf og að hann sé í einhverju samræmi við tilefnið.
Taka verður tillit til allra þessara sjónarmiða þegar réttinum til endurskoðunar
er markaður hæfilegur sess í réttarfarslöggjöf ríkjanna.
Hugsa má sér takmarkanir á málskostnaðarrétti á fleiri en einn veg, en
tilgangurinn hlýtur að vera sá að spara ríkinu fé og áfrýjunardómstólnum tíma,
jafnframt því sem tillit er tekið til réttmætra hagsmuna málsaðila. Málskotsrétt-
ur í einkamálum hefur verið takmarkaður við áfrýjunarfjárhæð, tegund máls og
hvort mætt hefur verið fyrir héraðsdómi. Þá er hugsanlegt að takmarka málskot
við ákveðin atriði máls. í opinberum málum þekkist að takmarka málskot við
lagaatriði og refsiviðurlög eða binda málskotsréttinn við ákveðin refsiviðurlög. I
flestum tilfellum má síðan sækja um undanþágur frá þessum skilyrðum. Þá má
hugsa sér að takmarka málskotsréttinn á þann veg að láta einfaldari mál aðeins
fá takmarkaða meðferð fyrir áfrýjunardómstóli, t.d. að aðeins sé dæmt eftir
skjölum og skilríkjum.
V.
Eftir því sem ég þekki best til er svo komið alls staðar á Norðurlöndum að ekki
verður hjá því kornist að takmarka málskotsréttinn frekar en nú er gert. Veldur
því síaukinn málafjöldi, takmarkaðar fjárveitingar til dómsmála og ekki síst sá
hraði sem verður að ríkja í efnahagslífi þjóðanna. Skiptir þá mestu að mikilvæg-
ustu málin fái vandaðaogfullkomna meðferð. Það þarf aðfinna þessi mikilvægu
mál. þ.e. mál sem skipta miklu fyrir aðilana og réttarþróunina og samræmingu
réttarins. Það má orða réttarfarslöggjöfina svo að sum þessara mikilvægu mála
eigi greiða leið milli dómstiga. Til að draga úr vinnu við meðferð áfrýjunarleyfa
getur verið rétt að koma alveg í veg fyrir málskot einföldustu mála. Er þá átt við
þau mál sem auðveldast er að dæma og rannsóknir sýna að tæpast er breytt af
æðri rétti. Má jafnvel hugsa sér að koma fyrir eftirliti með framkvæmd þessara
dómsmála á annan hátt en með málskoti. Meðferð á beiðnum um áfrýjunarleyfi
verða að uppfylla ákveðin réttarfarsskilyrði. Helstu skilyrði fyrir leyfunum ættu
að vera í löggjöfinni. Gæta verður þess að báðir aðilar fái tækifæri til að tjá sig um
málsefnið, öll gögn héraðsdóms þurfa að liggja fyrir og aðilar verða að geta
treyst því að starfsmenn áfrýjunardómstólsins fari vandlega yfir gögnin. Leyfi
ætti ekki aðeins að veita í þeim málum sem mikilvæg eru fyrir aðila og
151