Tímarit lögfræðinga - 20.11.1993, Blaðsíða 34

bandalagsins er t.d. ákvæði um að stjórn eigi að kveðja til hluthafafundar ef
helmingur hlutafjár er tapaður eða meira og ráðgast við hluthafa um það til
hvaða aðgerða skuli gripið.
Saga félagaréttarins er ekki aðeins hluti af hagsögu og menningarsögu
síðustu alda. Hún er líka hluti almennrar sögu, þar sem sérdrægni og ófull-
komleiki mannsins er í forgrunni. Óskir um mikinn hagnað fyrir lítið framlag
og sem minnsta ábyrgð er það sem ráðið hefur gerðum allt of margra. Það
er því eins og að sjá sólskinsblett í heiði að lesa rök Benedikts á Auðnum
fyrir því að félagsmenn í hverri kaupfélagsdeild ættu að vera ábyrgir einn
fyrir alla og allir fyrir einn því það myndi stuðla að meiri varkárni í viðskipt-
um. (Sveinn Skorri Höskuldsson: Benedikt á Auðnum. Rvk. 1993.)
PERSÓNA AÐ LÖGUM
Hlutafélög eru meðhöndluð sem persónur að lögum eða juridískar persónur.
Þetta kemur fram í ýmsum myndum, þau geta verið aðilar að dómsmálum,
sérstakir skattgreiðendur, eigandi að alls konar réttindum o.s.frv. Þessi
eiginleiki hlutafélaga kemur víða fram í hlutafélagalögunum.
Þessi hugsun, að óáþreifanlegur hlutur geti átt réttindi og borið skyldur er
eldri en hugmyndir og löggjöf um hlutafélög. Það elsta sem við þekkjum úr
okkar sögu er kirkjan og ýmsar stofnanir henni tengdar. Klaustrin stóðu t.d.
í ýmsum veraldarumsvifum enda hefðu þau ekki getað þrifist ef svo hefði
ekki verið. Þetta hugtak, lögpersóna, hefur eingöngu verið fundið upp af
hagkvæmnisástæðum. Bæði er það að einfaldara er fyrir viðskiptalífið að líta
svo á að þarna sé einn óháður aðili að starfa en að hluthafamir séu að verki.
Að hinu leytinu er svo einfaldara að koma böndum á félögin ef líta má á
starfsemi þeirra út af fyrir sig en ekki í tengslum við hluthafana sjálfa. Það
gerðist reyndar í sambandi við svokallaðan stóreignaskatt að þessu varð öfugt
farið. í 4. gr. laga nr. 44/1957 er t.d. svo að orði komist: Hreinum eignum
félaga reiknuðum skv. ákvæðum laga þessara, skal skipt niður á eigendur
félaganna í réttu hlutfalli við hlutafjár- og stofnfjáreign þeirra hvers um sig...
Sú réttarregla að meðhöndla beri hlutafélög sem lögpersónur er því ekkert
náttúrulögmál og takmarkast af löggjöfinni eins hún er á hverjum tíma.
TAKMÖRKUÐ ÁBYRGÐ
Þótt reglan um takamarkaða ábyrgð hluthafa á fjárhagsskuldbindingum
hlutafélaga hafi ekki raunhæfa þýðingu nema við gjaldþrotaskipti er hún bæði
sögulega og praktískt einn af hornsteinum hlutafélaga.
Á pappírnum er reglan um takmarkaða ábyrgð mjög einföld. Hluthafar verða
ekki krafðir um nein fjárframlög fram yfir hlutafé sitt og hlutafjárframlög. En
alltaf geta komið upp takmarkatilfelli. Verið getur að upp komi grunur um að
hlutafélag hafi verið stofnað að einhverju eða öllu leyti í blekkingaskyni. Þá
kemur upp sú spurning hvort eigi nokkuð að taka mark á hlutafélagalögunum
32