Tímarit lögfræðinga - 01.04.1994, Síða 30

V. HUGMYNDIR UM HRAÐARI MEÐFERÐ JÁTNINGARMÁLA
Eins og rakið hefur verið hér að framan er ljóst að játningarmál sæta þó
nokkuð hraðri meðferð í Héraðsdómi Reykjavíkur. Má því spyrja hvort
ástandið sé ekki harla gott og hvort nokkur ástæða sé til breytinga. Hins vegar
er ekkert kerfi það fullkomið að ekki megi gera enn betur og verða nú reifaðar
nokkrar hugmyndir sem að gagni kunna að koma.
Sú gagnrýni heyrist oft frá almenningi að óviðunandi sé að mönnum, sem
jafnvel hafa játað alvarleg afbrot skuli sleppt að lokinni yfirheyrslu hjá
lögreglu eða eftir stutta setu í gæsluvarðhaldi. Beinist gagnrýnin að því að
menn taki oft upp fyrri iðju og gefi dómskerfinu langt nef, en vægt sé tekið
á brotum þeirra loksins þegar málin koma fyrir dóm.
I Morgunblaðinu þann 6. nóvember 1993 gat að líta eftirfarandi frétt:
42 ára síbrotamaður sem handtekinn var á Laugavegi aðfaranótt fimmtudagsins með
þýfi úr innbrotum í bfla hefur verið úrskurðaður í gæsluvarðhald í hálfan mánuð í
Héraðsdómi Reykjavíkur. Fyrir tæpum mánuði var maðurinn dæmdur í 2 ára fangelsi
vegna fjölda innbrota en áfrýjaði dóminum og var því frjáls ferða sinna. RLR hafði
gert kröfu um 45 daga síbrotagæslu yfir manninum, sem talinn er eiga fjölda ódæmdra
mála á samviskunni. en sú krafa var ekki tekin til greina.
Ofangreind frétt sýnir að hér er pottur brotinn. Nauðsynlegt er að flýta
meðferð mála þeirra manna, sem þannig hafa sagt sig úr lögum við
samfélagið. Má í þessu sambandi vísa til greinargerðar, sem fylgdi með
hegningarlagafrumvarpinu frá 1940, en þar segir svo meðal annars:
Refsing er ein þeirra aðferða, sem þjóðfélagið hefur til þess að verjast réttarbrotum.
Markmið refsingar er fyrst og fremst vemdun almenns réttaröryggis og viðhald
lögbundins þjóðskipulags. En auk þess fullnægir refsing réttlætistilfínningu almennings,
er ekki sættir sig við það, að menn skerði órefsað mikilvæg réttindi annarra.
Hreyfa má þeirri hugmynd hvort unnt sé að flýta með einhverjum hætti
meðferð mála þegar játning liggur fyrir. Má þá hugsa sér að ákæra verði
umsvifalaust gefin út og málið sæti dómsmeðferð í beinu framhaldi. Minnir
þetta að nokkru á þá meðferð, sem mál þeirra manna hlutu fyrir réttarfars-
breytingamar, sem grunaðir voru um brot gegn 21. gr. áfengislaga. Voru þeir
leiddir fyrir dómara, sem gerði sér ferð í fangageymslur lögreglunnar og bauð
þeim að ljúka máli sínu með dómsátt á grundvelli lögregluskýrslu, sem lá
frammi. Sem nærri má geta var ástand manna æði misjafnt og er ekki mælt
með því að þessi vinnubrögð verði tekin upp aftur.
Verði horftð að því að taka upp svipaða flýtimeðferð aftur er mælt með því
að tekið verði upp kerfi er svipar til þingfestingar einkamála, eða nokkurs
konar dómaravakt. Þyrfti þá jafnframt að vera greiður aðgangur að lögmönnum,
sem væru reiðubúnir að taka að sér verjandastörf með litlum fyrirvara.
Þá þarf að tryggja skjótari meðferð mála fyrir Hæstarétti, komi til áfrýjunar.
Mætti hugsa sér, að með mál, sem einungis er áfrýjað um lagaatriði og
ákvörðun viðurlaga, verði farið að einhverju eða öllu leyti eins og kærumál.
24