Tímarit lögfræðinga - 01.04.1994, Blaðsíða 33

Rétt er í þessu sambandi að nefna mál sem fá forgang vegna sérstakra
kringumstæðna er varða sakborninga, svo sem vegna þess að sakbomingur
situr í gæsluvarðhaldi, er í farbanni, hefur möguleika á að hljóta reynslulausn
frá refsivist eða er að ljúka afplánun refsidóms.
Játningarmál sem hér eru til umfjöllunar eru mikill meirihluti þeirra mála
sem Ríkissaksóknari vísar til héraðsdóms með málshöfðun. Hér nýtur engra
tölfræðilegra gagna við en mín tilfinning er sú, að hér kunni að vera um að
ræða 70% allra mála sem vísað er til héraðsdóms. Einkum er um að ræða
auðgunarbrot, skjalafals, ofbeldisbrot og sérrefsilagabrot. Mestu máli skiptir
þó að þetta eru mál sem taka hvað mestan tíma rannsóknara, ákæruvalds og
dómstóla. Því tel ég, ef stuðla á að hraðari rekstri sakamála almennt, að
svigrúmið sé einmitt mest í meðferð játningarmálanna því að mál vegna
alvarlegri sakarefna verður nú að jafnaði að telja rekin með viðunandi hraða.
II. MÁL HJÁ RÍKISSAKSÓKNARA
Fyrir gildistöku laga nr. 19, 1991 voru yfirleitt ekki sótt í dómi önnur mál
en mál út af brotum, sem þyngri refsing en 8 ára fangelsi gat legið við.
Sjaldgæft var því að játningarmál væru sótt í dómi. Að jafnaði var miðað við
að allur þorri játningarmála hefði ekki mikið lengri viðstöðu hjá
Rrkissaksóknara en í 1-2 mánuði. Erfitt er að gera sér grein fyrir jafnaðartíma
í þessu sambandi. Á ákveðnum tímum ársins, eins og til dæmis fyrir sumarfrí
og áramót, berast fleiri mál frá rannsóknarlögreglu til Ríkissaksóknara en ella.
í þá „gömlu góðu daga“ var þó hægt að leggjast yfir það sem safnaðist af
játningarmálum. Eftir útgáfu ákæru var í raun lokið vinnu við málin á héraðs-
dómstigi og því var auðveldara að vinna upp það sem safnast hafði fyrir vegna
ójafns streymis mála með auknu vinnuálagi á ákveðnum tímum.
Við gildistöku laga nr. 19, 1991 var auknu forræði og um leið vinnu ákær-
enda við sakamál mætt með því að fela lögreglustjórum ákæruvald í ákveðnum
hluta minni háttar sakamála. Að langmestu leyti er um að ræða mál, sem fyrir
gildistöku laganna mátti ljúka með dómsáttum. Ekki verður farið nánar út í
þau lagaákvæði sem hér skipta máli. Rétt er fyrst að bera saman fjölda
málshöfðana hjá Ríkissaksóknara á milli ára.
Árið 1989 voru gefnar út 743 ákærur. Árið 1990 828 ákærur. Frá 1. janúar
1991 til 30. júní 1992 fram að gildistöku laga nr. 19, 1991 eða í eitt og hálft
ár 1056 ákærur sem svarar til rétt rúmlega 700 ákæra á ári. Á fyrsta ári hins
nýja lögmáls fram til 30. júní 1993 voru gefnar út 636 ákærur.
Málshöfðunum Ríkissaksóknara hefur þannig fækkað urn 10%. Á sama tíma
gáfu lögreglustjórar út 848 ákærur og 3190 málum var lokið með sáttum án
dómsmeðferðar. Lögreglustjórum hafði að vísu verið falin sókn nokkurra
þeirra mála sem Ríkissaksóknari höfðaði en þau eru ekki mörg.
Ákærum hefur ekki fækkað svo nokkru nemi en vinna við málin hefur
aukist. Erfitt er að gera sér grein fyrir hvort aukið starfssvið starfsmanna
27