Tímarit lögfræðinga - 01.10.2001, Blaðsíða 47

9.2 Kæruréttur og réttur til að gera athugasemdir
I eldri lögum um mat á umhverfisáhrifum var ekki fjallað sérstaklega um
kærurétt eða rétt til þess að gera athugasemdir. Hins vegar var framkvæmdin sú
að allir gátu gert athugasemdir, sbr. t.d. ÚS 17/95 um stækkun álvers í Straums-
vík og athugasemdir Hjörleifs Guttormssonar alþingismanns og Kristínar
Halldórsdóttur alþingismanns, f.h. þingflokks Kvennalistans, og kæruréttur var
ekki takmarkaður við þá sem áttu einstaklegra og verulegra hagsmuna að gæta
sjá t.d. ÚR 3/11/94 varðandi vegarlagningu yfir Gilsfjörð. í þeim úrskurði tók
umhverfisráðuneytið til umfjöllunar kæru Fuglaverndarfélags íslands án þess
að fjalla sérstaklega um kærurétt félagsins.116
Samkvæmt núgildandi lögum er Ijóst að allir geta gert athugasemdir við
matsskýrslu í samræmi við 4. mgr. 10. gr. laganna117 og er öllum heimilt að
kæra ákvarðanir um matsskyldu samkvæmt 6. gr. laganna og úrskurði Skipu-
lagsstofnunar samkvæmt 11. gr. s.l. til umhverfisráðherra í samræmi við 4. mgr.
12. gr. laganna. Ekki er þó ljóst hvernig aðild yrði háttað í dómsmáli en hugs-
anlega myndu fyrri afskipti af mati á umhverfisáhrifum geta ráðið hér úrslitum.
Eðlilegt er að löggjafínn setji skýrar reglur um aðild í dómsmálum sem varða
umhverfismál svo að tryggja megi eðlilegt jafnvægi á milli þeirra sem eiga
einstaklegra og verulegra hagsmuna að gæta og annarra sem telja sig eiga hags-
muna að gæta, svo og til að tryggja að ekki verði unnt að misnota rétt til máls-
höfðunar. Jafnframt þarf að vera tryggt að raunverulega sé mögulegt að nýta sér
ofangreindan rétt.118
9.3 Lifandi mat á umhverfísáhrifum - hagsmunir framkvæmdaraðila
Eins og komið var að í kafla 9.1 er einungis mögulegt og eðlilegt að gera
óverulegar breytingar á úrskurði Skipulagsstofnunar eftir að hann hefur verið
kveðinn upp, sbr. 6. mgr. 11. gr. laga nr. 106/2000. Með öðrum orðum: úrskurð-
ur Skipulagsstofnunar, eftir atvikum umhverfisráherra, er lokaniðurstaða í
stjórnsýslukerfinu. Eftir að lokaniðurstaða liggur fyrir er þó mögulegt að fara
með málið fyrir dómstóla. Ef breytingar verða á fyrirhugaðri framkvæmd, þ.e.
116 Þessi framkvæmd er í samræmi við þróunina í nágrannalöndum okkar. Páll Hreinsson: Stjórn-
sýslulögin, skýringarrit, bls. 255.
1171 athugasemdum við 4. mgr. 10. gr. frumvarps til lag um mat á umhverfisáhrifum segir um þetta
atriði: „Þykir ástæða til að færa þennan rétt almennings í lög (actio popularis) svo að ekkert fari á
milli mála enda verður þeim sjónarmiðum sem fram koma í tilskipun 97/11/EB um aðild almenn-
ings ekki náð með öðru móti. Það er um leið forsenda þess að nauðsynlegar upplýsingar liggi til
grundvallar ákvörðun um tiltekna framkvæmd sem jafnframt er eitt af markmiðum tilskipunar
97/ll/EB“. Alþt. 1999-2000, A-deild, þskj. 644, bls. 3502. Við þetta má bæta að í tilvitnaðri til-
skipun er ekki fjallað sérstaklega um aðild í hefðbundinni merkingu þess hugtaks.
118 Rétt er að geta þess að á síðustu árum hefur orðið hröð þróun í löggjöf Norðurlanda hvað varðar
rétt til þess að gera athugasemdir vegna mála sem eru til meðferðar í stjómsýslunni og varða um-
hverfið, svo og hvað varðar reglur um aðild, m.a. í dómsmálum, og stöðu félaga og félagasamtaka
sem láta umhverfismál til sín taka.
195