Tímarit lögfræðinga - 01.10.2001, Blaðsíða 44

8.2 Mótvægisaðgerðir og ávinningur
Það sem nú verður fjallað um er hvort möguleikinn á að grípa til mótvægis-
aðgerða og ávinningur viðkomandi framkvæmdar eigi sjálfkrafa að leiða til
þeirrar niðurstöðu að tiltekin framkvæmd hafi ekki í för með sér umtalsverð
umhverfisáhrif.108 I úrskurði Skipulagsstofnunar fer fram flókin endurskoðun
og margþætt mat á þeim upplýsingum sem koma fram í matsskýrslu. Lokanið-
urstaða þessarar endurskoðunar og mat á umhverfisáhrifum er í úrskurðarorði
sem samkvæmt gildandi lögum skal hljóða svo: „a. fallist er á viðkomandi fram-
kvæmd, með eða án skilyrða, eða b. lagst er gegn viðkomandi framkvæmd
vegna umtalsverðra umhverfisáhrifa“. Samkvæmt þessu getur það haft afdrifa-
ríkar afleiðingar að ákvarða umfang umhverfisáhrifanna og niðurstaðan verður
að sjálfsögðu að endurspegla raunveruleg umhverfisáhrif. Ef lokamat á um-
fangi umhverfisáhrifanna, þ.e. hvort þau teljast umtalsverð eða ekki umtals-
verð, byggir á því að tilteknar mótvægisaðgerðir séu mögulegar eða ávinningur
sé af framkvæmdinni getur það leitt til þess að sama framkvæmdin geti ýmist
haft í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif eða ekki.
Við skoðun á úrskurðum um mat á umhverfisáhrifum sem gengið hafa kemur
í ljós að mínu mati að fylgt er forsendum sem fela það í sér að möguleikinn á
því að beita mótvægisaðgerðum og tillitið til efnahagslegs ávinnings eða annars
ávinnings leiðir nánast undantekningarlítið til þess að framkvæmd telst ekki
hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif109 og fallist er á hana í úrskurðar-
orði, jafnvel þótt löglíkur séu á að framkvæmdin hafi í för með sér umtalsverð
umhverfisáhrif. Þetta sýnir enn frekar að orðalag 2. mgr. 11. gr. núgildandi laga,
svo og samsvarandi ákvæða eldri laga, verður að teljast bera í sér ákveðinn mis-
skilning, þ.e. að ekki megi heimila framkvæmdir sem hafa í för með sér um-
talsverð umhverfisáhrif, og getur leitt til mótsagnar um umfang umhverfis-
áhrifanna, þar sem bæði er tjallað um efni matsskýrslu og tekin afstaða til fram-
kvæmdarinnar sem slíkrar í sörnu ákvörðuninni, þ.e. í úrskurði um mat á um-
hverfisáhrifum.
Ljóst er af úrskurðum að umtalsverð umhverfisáhrif eru túlkuð afstætt, þ.e.
efnahagslegur ávinningur og annar ávinningur, t.d. öryggissjónarmið, eru m.a.
grundvöllur lokamats, sjá t.d. ÚS 12/97 og US 15/98 sem báðir varða snjóflóða-
varnir. Reglugerð nr. 179/1994, sem nú hefur verið leyst af hólmi með reglu-
gerð nr. 671/2000, gerði ráð fyrir slíkri túlkun þótt eldri lög, gildandi lög og
lögskýringargögn séu þögul um þetta atriði.110 Ef þessi aðferð er notuð stendur
mat á umhverfisáhrifum ekki undir nafni og niðurstaða þess verður einungis
108 Eg legg áherslu á að þau sjónarmið sem sett eru fram hér eru nokkuð einfölduð og eiga fyrst
og fremst að undirstrika að mat á umhverfisáhrifunt og lokaeinkunnin, umtalsverð eða eftir atvikum
ekki umtalsverð umhverfisáhrif, verður að standa undir nafni.
109 Flestir þeirra úrskurða sem liggja fyrir undirstrika þetta.
110 Við þetta er bætt að hvorki tilskipanir 85/337/EBE og 97/11/EB né nýlegar leiðbeiningar vegna
mats á umhverfisáhrifum gera ráð fyrir því að efnahagslegur ávinningur sé metinn um leið og efni
matsskýrslu. Sjá nánar kafla 2.2.
192