Tímarit lögfræðinga - 01.10.2001, Blaðsíða 3

Tímarit
löqfræðinqa
3. hefti • 51. áraanaur
3. hefti • 51. árgangur
október 2001
UM LÖGGJAFARVALD OG DÓMSVALD
Það eru ekki ýkja mörg ár síðan þær raddir voru uppi að dómstólar væru
hallir undir stjórnvöld, þ.e. dæmdu þeim í vil á hæpnum forsendum. Reyndar
heyrast þær enn en eru fáar og hjáróma. Blaðið hefur snúist við og nú eru uppi
háværar raddir sem segja að dómstólar fari offari gegn öðrum greinum ríkis-
valdsins og gæti ekki valdmarka sinna gagnvart þeim. Dómstólar leggi löggjafa
og stjórnvöldum skyldur á herðar sem þau beri ekki lögum samkvæmt. Það
getur verið vandlifað í henni veröld.
Hin nýrri umræða, sem hefur reyndar ekki staðið lengi, snýst um það hvort
dómstólar, og þá sérstaklega Hæstiréttur sem æðsti dómstóll landsins, taki sér í
dómum sínum lagasetningarvald í hendur og gangi þannig á stjórnarskrárvarinn
rétt löggjafans. Þessi umræða fékk byr undir báða vængi eftir að dómur Hæsta-
réttar gekk í öryrkjamálinu svokallaða hinn 19. desember 2000. Dómurinn varð
tilefni sterkra pólitískra viðbragða og skiptust þingmenn í fylkingar eftir stjóm
og stjómarandstöðu. Umræðan varð sjálfkrafa blanda lögfræði og stjórnmála.
Draga má í efa að sú blanda hafi verið mjög heppileg eins og á stóð þar sem til-
efni hennar var hæstaréttardómur sem eðli sínu samkvæmt er lyktir máls. Hins
vegar er þessi blanda síður en svo óalgeng enda er þjóðfélaginu stýrt að vem-
legu leyti með lagasetningu þar sem lögfræði kemur óhjákvæmilega við sögu.
Dómstólar hafa að sjálfsögðu ekki lagasetningarvald, það er í höndum Al-
þingis. Og dómstólum ber vitaskuld að gæta valdmarka sinna og byggja niður-
stöður sínar á viðurkenndum réttarheimildum. Hin settu lög eru hins vegar ekki
einu réttarheimildirnar, þótt þau séu þær þýðingarmestu, og stafar það ein-
faldlega af því að útilokað er að setja lög um hegðun manna og samskipti öll,
hvort sem þau kunna einhvern tíma að koma til kasta dómstóla eða ekki. Til-
raunir til lagasetningar af því tagi, þá sjaldan þær hafa verið gerðar, hafa mis-
151