Tímarit lögfræðinga - 01.10.2001, Blaðsíða 63

Verð ákvæðis miðast venjulega við markaðsverð hins undirliggjandi verð-
mætis á þeim degi er samningur er gerður að viðbættum vöxtum vegna þess að
greiðsla fer ekki fram fyrr en við afhendingu. Ekki er greidd nein þóknun við
ákvæðiskaup gagnstætt því sem gildir um valrétt. Þegar um ákvæðiskaup er að
ræða leiðir það af skuldbindingargildi þeima fyrir báða samningsaðila að sam-
kvæmni er á milli þeirrar áhættu sem seljandi (útgefandi) og kaupandi (eigandi)
tekur, andstætt því sem gildir um valrétt. Því sem kaupandi hagnast tapar selj-
andi ákvæðissamnings og öfugt.
Dæmi 5. Akvæðiskaup á eldsneyti. 1. nóv. gerir A verktaki ákvæðissamning við B
um að hann selji sér 100.000 lítra af hráolíu á verðinu 60 kr. lítrann til afhendingar
1. maí. Umsamdir vextir eru 12% svo að ákvæðisverðið er 6.360.000 kr. En í janúar
skellur á stríð við Persaflóa og veldur 40% hækkun á hráolíuverði. 1. maí, er B á að
afhenda olíuna, er verðið á farminum því komið í 8.400.000 kr. Beinn hagnaður A af
viðskiptunum er því 2.040.000 kr.
Hér tekur seljandi á sig áhættuna af hækkun hinna undirliggjandi verðmæta.
Þessa áhættu getur hann þó takmarkað með því að kaupa með valrétti sams kon-
ar verðmæti og hann selur með ákvæði. Hefði hann gert það í ofangreindu
dæmi, ætti hann því rétt á að krefjast afhendingar á 100.000 lítrum af hráolíu á
verðinu 6.360.000 kr., að markaðsverði 8.400.000 kr., og verður hann þá ekki
fyrir neinu tapi af gerð samningsins. Hins vegar verður eigandi auðvitað að
greiða þóknun fyrir valréttinn og veldur það útgjöldum sem viðbúið er að hann
vilji krefja upphaflegan kaupanda hráolíunnar um. Er það gert með því að bæta
ákvæðisálagi (d. terminstillæg, e. basis eða cost of carry) við ákvæðisverðið
sem reiknað er á grundvelli mismunar svokallaðs spottverðs og ákvæðisverðs.
Jafngildir það oftast samtölu vaxta af áðurnefndu spottverði á ákvæðistímanum
og kostnaði við kaupin.14
Samningar um framtíðarleg kaup eða sölu á vörum hafa lengi verið notaðir í
alþjóðlegum viðskiptum. Framleiðendum og vörukaupendum finnst í mörgum
tilvikum hagkvæmt að geta gert samning um vörukaup áður en varan er tilbúin
til sölu. Þannig veitir það framleiðanda nokkurt öryggi um verð og vörukaup-
anda er tryggt það vörumagn sem hann þarf á að halda til að geta fullnægt eftir-
spurn viðskiptamanna sinna eða bætur ef svo illa fer að seljandi getur ekki
fullnægt samningnum. Sem dæmi um slík viðskipti má nefna framtíðarlegar
fermetra. Samkvæmt samningnum skyldi verðið hækka í samræmi við breytingu á byggingar-
vísitölu þar til að gengið hefði verið frá formlegum kaupsamningi um landið. Er kaupsamningur
var gerður 27. des. 1982 var söluverð hvers fermetra komið í 61,20 kr. Við ákvörðun á söluhagnaði
aðila vildi skattstjóri miða við það verð en seljandi taldi hækkunina vera vaxtatekjur sem undan-
þegnar væru skatti samkvæmt þágildandi 1. tl. B-liðar 30. gr. SL. Fór málið fyrir RSN sem úr-
skurðaði að miða skyldi við hið verðbætta fermetraverð við útreikning á söluhagnaði landsins við
undirskrift kaupsamnings.
14 Ef hið undirliggjandi verðmæti er vaxtaberandi, eins og t.d. krafa, dragast vextir af henni frá
mismuninum á spottverði og ákvæðisverði svo að ákvæðisálagið verður lægra.
211