Árbók Háskóla Íslands - 31.12.1999, Síða 159

Hér á þessari hátíðarstundu eru það prófskírteini ykkar. kandídatar góðar, sem
mestu skipta. Við. kennarar ykkar og aðstandendur, njótum þess að sjá ykkur
uppskera taun erfiðis ykkar og ástundunar. En hver er ávinningur ykkar? Hverju
skilar prófgráðan ykkur?
Því htýtur hvert og eitt ykkar að svara fyrir sig. En mig langar til að ræða við ykk-
ur um þrennt sem kann að skipta máli þegar þið íhugið þetta. Um leið vil ég leyfa
mér að gefa ykkur heitræði sem ég bið ykkur að hugteiða og gagnrýna.
Forvitni og þekkingarþörf
Fyrsta atriðið er þetta: Háskólagráður eru að verða með svipuðum hætti hvar-
vetna í heiminum og um teið kemur alþjóðlegt eðli háskólanna æ betur í tjós.
Sjálf heiti háskótagráðanna bera því líka órækt vitni - B.A.- og B.S.-, M.A.- og
M.S.-gráða - en þessi heiti eiga rætur að rekja til háskótanáms á miðöldum sem
háskólar síðari tíma byggjast á. Háskólagráða ykkar hefur því alþjóðlegt gildi,
enda eru prófgráður háskóla óspart bornarsaman og mat lagt á skóta, meðal
annars eftir því hvernig nemendur þeirra standa sig í öðrum skótum eða á öðrum
vettvangi að námi ioknu. Nemendur frá Háskóla íslands hafa staðið sig vet í námi
og starfi víða um heim og sumir hafa jafnvel náð framúrskarandi árangri. Til að
svo megi áfram verða þurfa háskólakennarar sífetlt að hyggja vandlega að inntaki
hverrar prófgráðu og jafnframt að afstöðu. hugsun og frumkvæði nemenda sinna.
íhuga hversu gagnrýnin og skapandi þið. nemendur góðir. eruð að námi loknu.
hversu opin og órög þið eruð að fást við ný og óvænt viðfangsefni. í vísindaskáld-
sögu sem ég tas nýlega spyr mjög futlkomið vétmenni manneskju hvað forvitni
sé. Maðurinn svaran „Forvitni er þörf til að auka þekkingu sína." Og vétmennið
bregst við þessari skilgreiningu með því að segja: „Slík þörf er tit staðar í mér
þegar aukin þekking er nauðsynteg til að tjúka ákveðnu verki."
Heitræði mitt er þetta: Látið ekkert hefta forvitni ykkar og frumkvæði við að afla
þekkingar og skilnings! Leitist ævinlega við að svata þörf ykkar fyrir að fræðast
um það sem ykkur langar til að vita og tátið þekkingarþörfina ekki stjórnast, eins
og vélmennið gerir, einungis af þeim verkum sem þið þurfið að vinna.
Einkalíf, starfslíf, þjóðlíf
Annað atriði sem ég vil nefna týtur að sjálfsmati ykkar nú þegar þið hafið náð
þessum áfanga. Ég gleymi því atdrei hvílíkur léttir það var mér þegar ég tók við
prófskírteini mtnu eftir fjögurra ára nám. Ég man að ég hugsaði með mér að ég
skyldi aldrei fara aftur ótilneyddur í próf! Aðalatriðið var samt fögnuður yfir að
hafa náð settu marki. Fyrr en varði hafði ég svo sett markið á annað próf sem átti
eftir að kosta mig meiri sjálfsbaráttu en mig óraði fyrir. Persónuleg reynsla af
þessum toga getur verið í senn dýrmæt og dýrkeypt. Hún er dýrmæt vegna þeirr-
ar þjálfunar sem hún getur veitt og þeirrar gleði sem því fylgir að ná þeim árangri
sem maður ætlar sér. En hún getur líka verið keypt dýru verði. kannski of dýru. ef
við gáum ekki að okkur. Nú er ég ekki að tala um efnisleg gæði, þótt þau skipti
vissulega máli. heldur hef ég í huga hvað það kann að kosta okkur ef við verðum
algjörlega upptekin við að ná þeim markmiðum sem við sjálf höfum sett okkur -
og skeytum Iftt eða ekki um aðra eða gleymum að taka nægilegt tillit til þeirra. Sú
„gleymska" þarf ekki að vera af ráðnum hug heldur getur hún stafað af því að við
erum með hugann bundinn við annað: Okkursjálf, okkar eigin frammistöðu eða
árangur sem okkur finnst skipta öllu máli í lífinu.
En hvaða lífi? Ég vil nefna við ykkur eina einfalda greiningu á daglegu lífi: Við - og
nú á ég við okkur dæmigert fullorðið fótk - lifum í heimi sem skipta má í þrennt:
svið einkatífs og fjölskytdu, svið vinnunnar og starfsins sem við gegnum og loks
svið þjóðlífsins eða þjóðfélagsins í heild sinni. Við tifum í senn einkalífi, starfslífi
og þjóðlífi. Þannig bindum við tilgang hins daglega tífs fjötskyldu og vinum: við
bindum hann störfum okkar á vinnustað: og við bindum hann enn fremur við
þjóðlífið altt. Þetta sést best á því að þegar alvarleg áfölt verða í fjötskyldu, á
vinnustað eða í þjóðfétaginu stöndum við öll saman.
Staðreyndin er raunar sú að gildi háskótaprófa hefur löngum verið tengt störfum
manna fyrst og fremst: Gráðan sé ávísun á ákveðið starfsheiti. Þetta er vissulega
rétt. Sama prófgráðan getur reyndar verið ávísun á mörg ólík störf. En þetta á
ekki og má ekki vera eini mælikvarðinn á gildi hennan Hún á tíka að hafa gildi
fyrir ykkur til að eiga gott einkalíf og jafnframt til þess að verða virkir þátttakend-
ur í þjóðtífinu eins og það mótast og birtist með ýmsum hætti á opinberum vett-
vangi. í fjölmiðtum eða á mannamótum og í menningar- og atvinnulífi. Barátta
kvenna fyrir jafnrétti, sem minnst er á þessum degi. hefur ekki síst verið barátta