Fréttablaðið - 16.01.2010, Blaðsíða 30

30 16. janúar 2010 LAUGARDAGUR
Hver er þín stefna í heilbrigðismálum?
„Mín grundvallarafstaða er sú að heil-
brigðisþjónustan sé ein af grunnstoðum sam-
félagsins sem ríkisvaldinu beri að tryggja.
Hún á að vera öllum aðgengileg, óháð efna-
hag, félagslegri stöðu, búsetu og bakgrunni.
Sú stefna sem stjórnvöld marka þjónustunni
á hverjum tíma er því mikilvæg þar sem hún
hefur áhrif á heilsu og velferð samfélags-
þegnanna til skemmri og lengri tíma. Mark-
miðið er að tryggja að gæðin séu eins góð og
mögulegt er og að tekið sé mið af bestu þekk-
ingu og reynslu á hverjum tíma.“
Hver eru brýnustu úrlausnarefnin sem
snúa að heilbrigðiskerfinu núna?
„Brýnasta verkefnið sem blasir við er sá
gríðarlegi niðurskurður sem stendur fyrir
dyrum. Allt heilbrigðiskerfið er því í gerjun,
enda mjög kostnaðarsamt. Þetta þýðir í raun
að stjórnvöld standa frammi fyrir ýmsum
valkostum og verða þá að vega og meta hvar
á að skera niður. Landlæknisembættið getur
komið með ráðgjöf en endanlegt ákvörðunar-
vald er eðlilega á höndum ráðherra og undir-
stofnana ráðuneytisins.“
Hlutverk Landlæknisembættins er að vera
eftirlitsaðili með heilbrigðisþjónustinni og
veita stjórnvöldum ráðgjöf, meðal annars á
grunni heilbrigðisupplýsinga sem embætt-
ið safnar og vinnur úr. Á þessum verkefnum
ber embættið ábyrgð á og hefur þar ákveðið
sjálfstæði. Það snýr að því að fylgjast með
því að þjónustan sé ávallt eins góð og hægt
er að krefjast á hverjum tíma, að fyrirmæl-
um um bestu læknisfræðilegu meðferð sé
fylgt og að starfað sé eftir viðurkenndum
viðmiðum heilbrigðisvísinda.“
Niðurskurður vandasamt verkefni
Hvernig hugnast þér þær niðurskurðar-
aðgerðir sem stjórnvöld hafa þegar ákveðið
að ráðast í?
„Ég ætla ekki á þessari stundu að tjá mig
um ákvarðanir sem hafa þegar verið tekn-
ar. Ég veit að menn eru meðvitaðir um það
að ákvarðanir í dag geta haft áhrif á heil-
brigði manna þegar til lengri tíma er litið.
Því þarf að gæta þess að þær ákvarðanir
sem eru teknar valdi ekki auknum kostn-
aði í framtíðinni. Ég er nýr í embætti, en ef
ég hef skilið og lesið rétt í það sem ég hef
heyrt þá trúi ég að stjórnvöld hafi skilning
á mikilvægi þess að tryggja jafnt aðgengi að
almennri heilbrigðisþjónustu, að börn og fjöl-
skyldur séu ákveðinn forgangshópur og að
þjónusta á sjúkrastofnunum og annars staðar
verði ekki skert með þeim hætti að það skapi
hættu fyrir þá sem þar fá þjónustu. Á þessu
tel ég að ríki fullur skilningur.“
En þolir stofnun eins og Landspítalinn
niðurskurð upp á þrjá milljarða króna?
„Ég er ekki í stöðu til að geta metið það
á þessari stundu. Stjórnendur spítalans
hafa lagt fram ákveðnar tillögur og ég er
þess fullviss að þeir hafa lagt alúð í þetta
vandasama verkefni og að tillögur þeirra
séu ábyrgar og byggðar á góðri greiningu
á starfseminni. Menn eru vissulega hrædd-
ir við aukið álag á starfsfólk sjúkrahússins,
deildir og þess háttar og hvernig það gæti
haft áhrif á þjónustuna og gæði hennar. Einn-
ig er ákveðið ráðningastopp gagnvart heil-
brigðisstarfsfólki, til dæmis nýútskrifuðum
læknum sem allir fá ekki ráðningu eins og
áður. Það getur auðvitað haft neikvæð áhrif
á heilbrigðisþjónustuna, ekki síst þegar til
lengri tíma er litið. Tíminn mun leiða í ljós
hvernig til tekst og embættið mun fylgjast
náið með framvindunni.“
Vandinn ekki auðleystur
En er í öllu falli ekki viðbúið að heilbrigðis-
þjónusta á Íslandi eigi eftir að dragast saman
og það komi til með að bitna á þeim sem
þurfa á henni að halda?
„Ég tel mig geta fullyrt að skipulagning
þjónustunnar muni breytast. Það er mikil
vinna í gangi vegna nauðsynlegs niðurskurð-
ar, en samtímis að tryggja að breytingar á
þjónustu bitni ekki á þeim sem síst skyldi. Ef
við tökum ákveðin embætti eins og landlækni
þá er niðurskurðarhnífurinn uppi þar líka,
með tilheyrandi endurskoðun á öllum ferlum
innanhúss. Það er eðli heilbrigðisstofnana og
stofnunar á borð við Landlæknisembættið
að vera mjög mannauðskrefjandi, það er að
segja að laun eru verulegur kostnaður. Það
skapar að því leyti minna rými til að skera
niður kostnað nema hreinlega með uppsögn-
um. Persónulega lít ég þó á endurskipulagn-
ingu sem jákvæða. Við þurfum öll af og til
að hugsa um þau ferli sem við vinnum eftir
dags daglega. Auðvitað væri skemmtilegra
að vinna með mikið fjármagn og geta leik-
ið sér með ýmis konar hugmyndir. Núna
erum við hins vegar í innri naflaskoðun með
þröngt svigrúm. Mitt markmið er að taka
virkan þátt í þeirri nauðsynlegu endurskoð-
un sem embættið er að fara í gegnum en um
leið styrkja helstu stoðir embættisins, eftir-
lit og ráðgjöf. Það er því spennandi en um
leið krefjandi verkefni að fá að taka þátt í því
að endurskipuleggja landslagið og undirbúa
okkur fyrir framtíð með bættum hag.“
Hvað um bein áhrif á sjúklinga, má ekki
búast við að biðlistar lengist og lífsgæði fólks
þar með versni?
„Það fer örugglega eftir því hvert vanda-
málið er. Niðurskurður getur vissulega leitt
til þess að þjónusta dragist saman og að bið
eftir þjónustu lengist fyrir þá sem þurfa á
henni að halda og því geta fylgt versnandi
lífsgæði. Aftur á móti skynja ég vel þau skila-
boð stjórnvalda að það eigi að standa vörð
um grunnþjónustuna. Hún fer fram á heilsu-
gæslustöðvum, sem eru út um allt land og
er í nánum tengslum við íbúana. Þær þurfa
þó eins og aðrir að fara yfir sína innri starf-
semi og má vafalítið búast við einhverjum
breytingum. Heilsugæslustöðvar eru fyrsti
viðkomustaður flestra í heilbrigðiskerfinu,
síðan eru aðrar stofnanir sem taka við til-
teknum vandamálum. Eftir því sem vanda-
málin verða flóknari og krefjast meiri sér-
hæfingu geta myndast biðlistar, eðli málsins
samkvæmt. Það þarf að huga vel að því að
koma í veg fyrir að það verði of mikið álag
á þessum annars og þriðja stigs stigum heil-
brigðisþjónustunnar en þar er unnið við lausn
á sérhæfðari vanda en í boði er á heilsu-
gæslustöðvunum. Því snýst verkefnið um að
færa þjónustuna sem næst einstaklingnum
og á rétt þjónustustig, enda er það ódýrast og
getur í reynd bætt þjónustuna fyrir íbúana.
Ég sé fyrir mér að í þessari gerjun sem
er í gangi verði ýmsir verkþættir hugsaðir
upp á nýtt, það er hvernig hægt sé að gera
þjónustuna markvissari fyrir þá sem þurfa
á henni að halda. Þetta er hárfínt jafnvægi,
niðurskurður og góð þjónusta og vandinn
ekki auðleystur. Mikilvægast er að hlúa að
undirstöðunum og styrkja þær þannig að
þegar ástandið batnar sé heilbrigðiskerfið
í stakk búið að takast á við ný og krefjandi
verkefni sem bíða úrlausnar, en ekki dofið
vegna fyrri þrenginga.“
Formaður Læknafélags Íslands óttast
atgervisflótta úr stétt heilbrigðisstarfsfólks.
Tekurðu undir þær áhyggjur?
„Eftir því sem herðist á atvinnumark-
aðnum hjá læknum, hjúkrunarfólki og öðru
heilbrigðisstarfsfólki, skil ég að starfsfólki
finnist verulega að sér þrengt hvað varð-
ar afkomu, framamöguleika eða símennt-
un. Þá getur það verið valkostur fyrir suma
að yfirgefa landið. Ég get ímyndað mér að
yngra fólk, ungir læknar til dæmis, fari
fyrr af landi brott heldur en þeir hefðu gert
ella vegna ráðningarstopps og að þeir komi
kannski seinna heim. Ástæðurnar fyrir brott-
flutningi heilbrigðisstarfsfólks geta verið
margar og atgervisflótti er örugglega eitt af
þeim vandamálum sem við þurfum að kljást
við. Hann gæti t.d. leitt til þess að erfitt verði
að manna heilbrigðisstofnanir á landsbyggð-
inni þegar fram líða stundir. Þrátt fyrir niður-
skurð hlýtur þó markmiðið að vera áfram að
skapa eftirsóknarvert atvinnuumhverfi til að
tryggja nauðsynlega endurnýjun í hópi heil-
brigðisstarfsfólks og að þeir sem fara utan
komi aftur.“
Mikilvægt að samþætta þjónustuna
Er ástæða til að taka upp aukinn einkarekst-
ur í heilbrigðiskerfinu í árferði sem þessu?
„Það er ekki landlæknis að taka ákvörð-
un um það heldur stjórnvalda á hverjum
tíma. Í samanburði við Norðurlöndin þá er
einkarekstur með greiðsluþátttöku ríkisins
nú þegar meiri hér á landi en almennt gerist
þar. Hlutverk landlæknis er að hafa eftirlit
með framkvæmd einkarekinnar þjónustu og
ganga úr skugga um að hún standist fagleg-
ar kröfur. Hversu mikil þjónusta á að vera
einkarekin og hversu mikil þáttaka ríkisins
á að vera í slíkri þjónustu er eilíft umræðu-
efni, hér á landi sem erlendis. Markmiðið
hlýtur að vera að gera þjónustuna eins góða
og hægt er fyrir eins lítinn kostnað og mögu-
legt er. Landlæknisembættið getur komið
inn í það ferli sem ráðgjafi um það hvern-
ig einkarekstur fellur að grunnþjónustunni
sem allir eigi rétt á, en það er ekki á valdi
embættisins að taka endanlega ákvörðun um
rekstrarform.“
Hvað um hátæknisjúkrahús, er skynsam-
legt að ráðast í byggingu á því núna?
„Það er þegar búið að taka ákvörðun um
að byggja slíkt sjúkrahús. Mín skoðun er sú
að það sé mjög mikilvægt að samþætta alla
þjónustuna, allt frá grunnþjónustunni og upp
í svokallað hátæknisjúkrahús. Við höfum nú
þegar hátæknisjúkrahús með Landspítalan-
um. Að það sé verið að bæta aðstöðuna þar er
eingöngu af hinu góða. Það má aftur á móti
ekki verða til þess að menn gleymi hinum
þáttunum, sem er grunnþjónustan, forvarn-
ir og þjónusta utan sjúkrahúsa og mikilvægi
þess að leysa úr vanda áður en hann þarfn-
ast þjónustu hátæknisjúkrahúss. Öll stig heil-
brigðisþjónustunnar þurfa að vera öflug og
styðja hvert annað. Það þarf að líta jafnt á
alla þessa þætti.”
Staðið vörð um grunnþjónustuna
Sérðu fram á gagngerar breytingar á heil-
brigðiskerfinu á næstu fimm árum?
„Það er enginn efi í mínum huga að grunn-
þættir þjónustunnar verða hinir sömu, það er
heilsugæslustöðvar, sjúkrahús og margvísleg
önnur heilbrigðisþjónusta ýmist á vegum rík-
isins eða einkaaðila. Það sem ég óska mér eru
skilvirkari ferli milli fyrsta, annars og þriðja
stigs stofnana heilbrigðisþjónustunnar, óháð
rekstrarformi og að virðing fyrir hlutverki
hvers og eins sé leiðarljós í starfinu. Ég vona
að ferlin verði gegnsærri og skilvirkari fyrir
þá sem nýta sér þjónustuna. Hvað stofnanir
varðar vonast ég eftir ákveðnum breyting-
um, til dæmis að Landlæknisembættið efl-
ist í samvinnu við aðrar stofnanir sem eru
að vinna á svipuðum vettvangi, sérstaklega
Lýðheilsustöð. Þar eru sannarlega möguleik-
ar á samlegðaráhrifum á mörgum sviðum,
sem væri af hinu góða. Ef efnahagsvandinn
leiðir til slíkra niðurstaðna væri það jákvætt
að mínu mati.“
Heilbrigðiskerfið er í gerjun
GEIR GUNNLAUGSSON Að það sé verið að bæta aðstöðuna á Landspítalanum með nýju hátæknisjúkrahúsi er af hinu góða, að mati landlæknis. Það megi aftur á
móti ekki verða til þess að menn gleymi hinum þáttunum, grunnþjónustu og forvörnum. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Geir Gunnlaugsson útskrifaðist frá læknadeild Háskóla Íslands árið 1978. Hann var við nám og störf
í ellefu ár í Svíþjóð þar sem hann lauk doktorsprófi í barnalæknisfræði og meistaranámi í lýðheilsu-
fræði við Karolinsku stofnunina í Stokkhólmi. Hann hefur einnig starfað átta ár í Gíneu-Bissá í Vestur-
Afríku við barnalækningar, almenn lýðheilsustörf og rannsóknir. Frá 2000 til 2009 var hann yfirlæknir
og forstöðumaður á Miðstöð heilsuverndar barna. Undanfarin þrjú ár hefur hann gegnt prófessors-
stöðu við kennslufræði- og lýðheilsudeild Háskólans í Reykjavík. Þróunarmál eru Geir hugleikin.
Hann hefur starfað með UNICEF vegna stuðnings barnahjálparinnar við Gíneu-Bissá og hefur tekið
þátt í starfi Þróunarsamvinnustofnunar Íslands í Malaví undanfarin tíu ár. Eiginkona Geirs er Jónína
Einarsdóttir, prófessor í mannfræði og deildarforseti félags- og mannvísindadeildar Háskóla Íslands.
Þau eiga þrjá syni.
➜ LANDLÆKNIR Í HNOTSKURN
Hlutverk landlæknis er að hafa eftirlit með fram-
kvæmd einkarekinnar þjónustu og ganga úr
skugga um að hún standist faglegar kröfur
Geir Gunnlaugsson tók við
landlæknisembættinu í byrj-
un mánaðar. Í samtali við
Fréttablaðið segir Geir brýn-
asta verkefnið að standa vörð
um grunnþjónustu heilbrigð-
iskerfisins í fyrirhuguðum
niðurskurði. Efnahagsvand-
inn geti leitt til nauðsynlegrar
endurskipulagningar í kerfinu
og það sé af hinu góða.