Fréttablaðið - 05.02.2011, Síða 22

22 5. febrúar 2011 LAUGARDAGUR
ÓRÓI Í NORÐUR-AFRÍKU OG MIÐ-AUSTURLÖNDUM
Egyptaland
Túnis
Kaíró
Túnis
Líbía
Írak
Sádi-Arabía
Alsír
Jemen
Óman
Trípolí
Jórdanía
Amman
MarokkóRabat
MAROKKÓ
Leiðtogi: Mohammed VI.
konungur (síðan 1999)
Sjálfstæði: Skilið frá
Frakklandi árið 1956
Íbúafjöldi: 31,6 milljónir
Atvinnuleysi: 9,8%
Trúarbrögð: 98,7%
múslimar, 1,1% kristnir,
0,2% gyðingar
Hlutfall undir fátæktar-
mörkum: 15%
Læsi: 52,3%
ALSÍR
Leiðtogi: Abdelaziz Bout-
eflika forseti (síðan 1999)
Sjálfstæði: Skilið frá
Frakklandi árið 1962
Íbúafjöldi: 34,6 milljónir
Atvinnuleysi: 9,9%
Trúarbrögð: 99% súnní-
múslimar, 1% kristnir og
gyðingar
Hlutfall undir fátæktar-
mörkum: 23%
Læsi: 69,9%
TÚNIS
Leiðtogi: Zine el Abidine
Ben Ali forseti (síðan
1987), hrökklaðist frá völd-
um 2011
Sjálfstæði: Skilið frá
Frakklandi árið 1956
Íbúafjöldi: 10,6 milljónir
Atvinnuleysi: 14%
Trúarbrögð: 98%
múslimar, 1% kristnir, 1%
gyðingar og aðrir
Hlutfall undir fátæktar-
mörkum: 3,8%
Læsi: 74,3%
LÍBÍA
Leiðtogi: Muammar Abu
Minyar al-Gaddafi leiðtogi
(síðan 1969)
Sjálfstæði: Undir stjórn
Sameinuðu þjóðanna til
ársins 1951
Íbúafjöldi: 6,5 milljónir
Atvinnuleysi: 30%
Trúarbrögð: 97% súnní-
múslimar, 3% aðrir
Hlutfall undir fátæktar-
mörkum: 33%
Læsi: 82,6%
EGYPTALAND
Leiðtogi: Mohamed
Hosni Mubarak forseti
(síðan 1981)
Sjálfstæði: Var undir
stjórn Bretlands til 1922
Íbúafjöldi: 80,5 milljónir
Atvinnuleysi: 9,7%
Trúarbrögð: 90%
múslim ar, 10% kristnir
Hlutfall undir fátæktar-
mörkum: 20%
Læsi: 71,4%
JÓRDANÍA
Leiðtogi: Abdallah II
konungur (síðan 1999)
Sjálfstæði: Var stýrt af
bandalagi þjóða undir
forystu Breta til 1946
Íbúafjöldi: 6,4 milljónir
Atvinnuleysi: 13,4%
Trúarbrögð: 92% súnní-
múslimar, 6% kristnir,
1% aðrir
Hlutfall undir fátæktar-
mörkum: 14,2%
Læsi: 89,9%
SÁDI-ARABÍA
Leiðtogi: Abdallah bin
Abd al-Aziz Al Saud kon-
ungur og forsætisráðherra
(síðan 2005)
Sjálfstæði: Stofnað 1932
með sameiningu
Íbúafjöldi: 25,7 milljónir
Atvinnuleysi: 10,8%
Trúarbrögð: Nær ein-
göngu múslimar
Hlutfall undir fátæktar-
mörkum: Ekki vitað
Læsi: 78,8%
JEMEN
Leiðtogi: Ali Abdallah
Salih forseti (síðan 1978,
var forseti Norður-Jemen
fyrir sameiningu)
Sjálfstæði: Stofnað 1990
með sameiningu Norður-
og Suður-Jemen
Íbúafjöldi: 23,5 milljónir
Atvinnuleysi: 35%
Trúarbrögð: Nær ein-
göngu múslimar
Hlutfall undir fátæktar-
mörkum: 45%
Læsi: 50,2%
Algeirsborg
Riyadh
Sana´a
R
A
U
Ð
A
H
A
F
M I Ð J A R Ð A R H A F
P
E
R
S
A
F
L
Ó
I
Íran
Vestur-Sahara
Máritanía Malí
Níger
Tsjad Súdan
Sýrland
Líbanon
Mótmælt hefur verið
í Marokkó, þar
sem stjórnvöld eru
sökuð um spillingu.
Mótmælin hafa þó
ekki komist á sama
flug og í Túnis og
Egyptalandi.
Í Alsír hafa mótmæli
verið hófstilltari en í
Túnis og Egyptalandi.
Stjórnvöld hafa
brugðist við með
því að takmarka
verðhækkanir til að
róa almenning.
Mestum
árangri hafa
mótmæl-
endur náð
í Túnis, þar
sem forsetinn
hrökklaðist frá
völdum.
Lítið hefur orðið vart við
mótmæli í Líbíu, en fréttir
hafa borist af ókyrrð í borginni
al-Bayda þrátt fyrir bann við
hvers konar samkomum eða
mótmælum. Ekki er vitað til
þess að leiðtogi landsins hafi
brugðist við á nokkurn hátt.
Í Jemen hafa mót-
mæli orðið til þess
að forseti landsins
hefur tilkynnt að hann
muni ekki bjóða sig
fram aftur árið 2013
þegar til stendur að
kjósa í landinu.
Í Jórdaníu hefur
konungurinn
rekið ríkisstjórnina
og skipað nýjan
forsætisráðherra,
sem hefur verið
falið að stuðla að
umbótum.
Í Egyptalandi
hefur forsetinn
lofað að fara
frá í september,
en það hefur
ekki dugað
til að slá á
mótmælin.
E
gyptaland er kallað „umm al-dunya“,
eða „móðir heimsins“ á arabísku. Sú
nafngift varpar ljósi á ótta sérfræð-
inga í málefnum Norður-Afríku og
Mið-Austurlanda um að óeirðirnar í Egypta-
landi geti haft alvarleg áhrif á stöðugleika í
þessum heimshluta.
Hosni Mubarak, hinn 82 ára gamli forseti
Egyptalands, hefur stýrt landinu í þrjá ára-
tugi. Hann hefur verið sterkur leiðtogi þessa
fjölmenna lands, og hefur verið einn öflugasti
bandamaður Vesturlanda í arabaheiminum.
Mótmælendum í Túnis tókst ætlunarverk
sitt þegar þeir komu Zine el Abidine Ben Ali,
fyrrverandi forseta Túnis, frá völdum í jan-
úar. Takist mótmælendum í Egyptalandi að
hrekja Mubarak frá völdum með sömu aðferð-
um hljóta aðrir einræðisherrar í þessum
heimshluta að óttast mjög um stöðu sína.
„Mér finnst þetta vera byrjunin á meiri
háttar breytingum í þessum heimshluta,“
segir Magnús Þorkell Bernharðsson, dósent
í sögu Mið-Austurlanda við Williams-háskóla
í Bandaríkjunum og forstöðumaður alþjóða-
máladeildar skólans.
Mótmælendur hafa notað sér netið og
snjallsíma til að skipuleggja mótmælin. Við
þessu reyndu stjórnvöld í Egyptalandi að
bregðast með því að loka fyrir netið á fyrstu
dögum mótmælanna.
Magnús segir aukna möguleika fólks til
að hafa samskipti greinilega hafa haft áhrif
á almenning í þessum ríkjum. Fólk geti séð
hvernig aðrir í heiminum hafi það án þess að
treysta á hefðbundna fjölmiðla. Svo noti það
samskiptamiðla á netinu til að skipuleggja
mótmælin.
Mótmælaaldan sem nú skellur á ríkjunum
í Norður-Afríku og Mið-Austurlöndum þykir
minna um margt á bylgju mótmæla í Aust-
ur-Evrópu í kringum fall Berlínarmúrsins.
Magnús segir mikið til í því. Ástandið í lönd-
unum sé svipað, mótmæli á götum úti og mik-
ill hugur í fólki.
Óttast öfgasinnaða múslima
Mótmælaöldunni í Túnis hefur verið líkt við
litla þúfu sem veltir þungu hlassi. Hlassið er
þó í raun ekki enn fallið, svo haldið sé áfram
með þá samlíkingu. Þótt mótmælendum hafi
tekist að knýja fram stjórnarskipti í Túnis
hefur sú breyting ein og sér ekki þann skrið-
þunga sem þarf til að koma af stað öldu í
þessum heimshluta.
Hrökklist hinn öflugi einræðisherra
Mubarak frá völdum í Egyptalandi gæti
það hins vegar haft miklar afleiðingar fyrir
önnur stór arabaríki.
Brotthvarf sterkra leiðtoga í arabaríkj-
unum gæti leitt til þess að öfgasinnaðir
múslimar komist til valda, jafnvel í kjölfar
lýðræðislegra kosninga. Til þess verður þó
að horfa að harðlínumúslimar hafa ekki leitt
mótmælin í Túnis, Egyptalandi og víðar,
síður en svo. Undirrót mótmælanna er bág-
borið efnahagsástand, hátt matvælaverð og
óánægja með spillingu, ekki krafa harðlínu-
manna um meiri völd.
Það hefur ekki stoppað öflug samtök harð-
línumanna í Egyptalandi frá því að reyna að
nýta sér ástandið. Hið bannaða Bræðralag
múslima hefur beitt sér í mótmælunum gegn
Mubarak forseta, sem hefur haldið samtök-
unum niðri með hörku síðustu áratugi.
Magnús bendir þó á að harðlínumenn njóti
stuðnings um fimmtungs egypsku þjóðarinn-
ar, og því varla við því að búast að til verði
nýtt klerkaveldi á borð við Íran í landinu.
Aðstæður séu raunar allt aðrar en í bylting-
unni í Íran.
Friðarferlið í uppnámi
Leiðtogar á Vesturlöndunum hafa helst af öllu
viljað stöðugleika í Mið-Austurlöndum, hvort
sem sá stöðugleiki fylgir valdatíð harðsvír-
aðs einræðisherra eða ekki. Það á við um tvö
helstu bandalagsríki Bandaríkjanna í þess-
um heimshluta, Egyptaland og Sádi-Arabíu.
Í báðum ríkjum hafa öflugir einræðisherr-
ar stýrt með harðri hendi án þess að banda-
menn þeirra í vestri hafi gert við það athuga-
semdir.
Endalok Mubaraks gætu haft alvarleg-
ar afleiðingar fyrir friðarferlið sem hefur
verið í gangi í Mið-Austurlöndum. Egypta-
land var fyrsta arabalandið sem undirritaði
friðarsamkomulag við Ísrael. Falli stjórnin
þar gæti það aukið enn á einangrun Ísraels
og gert samkomulag við palestínsk stjórnvöld
enn ólíklegra.
Almenningur í Egyptalandi er síður en svo
vinveittur Ísrael, og þó að friður hafi ríkt
milli landanna undanfarna áratugi hefur það
verið kaldur friður, segir Magnús. Það þýðir
væntanlega að endurskoða þurfi samskipti
Egyptalands og Ísraels komist nýr lýðræð-
islega kjörinn meirihluti til valda í Egypta-
landi.
Mubarak var einnig einn staðfastasti
bandamaður Vesturlandanna í þessum heims-
hluta. Það skýrir milljónir Bandaríkjadala
sem runnið hafa til landsins frá Bandaríkj-
unum undir formerkjum þróunaraðstoðar
á hverju ári undanfarin ár og áratugi. Það
skýrir líka hvers vegna leiðtogar á Vestur-
löndum hafa látið sem þeir sjái ekki mann-
réttindabrot, kosningasvindl og spillingu í
landinu.
Óvíst er hvað tekur við víki Mubarak,
og það veldur leiðtogum á Vesturlöndum
sem vilja hafa áhrif í Mið-Austurlöndum
áhyggjum. Sér í lagi þar sem mótmælendur
í Egyptalandi virðast ekki ginnkeyptir fyrir
handvöldum arftaka Mubaraks, hvorki syni
hans né nýskipuðum varaforseta, sem leitt
hefur leyniþjónustur landsins árum saman.
Vaxandi þrýstingur á Mubarak
Mubarak virðist staðráðinn í að gefa sig
ekki, þótt hann hafi raunar sagt í viðtali við
ABC-fréttastofuna að hann sé orðinn leiður
á starfinu. Hann hefur lofað landsmönnum
að hvorki hann né sonur hans muni bjóða sig
fram í kosningum sem fyrirhugaðar eru í
september. Hann hefur einnig lofað umbót-
um í landinu. Þessi loforð hafa ekki dugað
mótmælendum, sem vilja Mubarak frá völd-
um strax.
Það er ólíku saman að jafna þegar staða
forseta Egyptalands og forseta Túnis er
borin saman. Egyptaland er í reynd lögreglu-
ríki. Forsetinn stýrir afar öflugu lögreglu-
liði, harðsnúinni leyniþjónustu og vel vopn-
um búnum herafla. Takist Mubarak að halda
her og lögreglu undir sinni stjórn getur hann
reynt að bíða af sér mótmælin eða stilla til
friðar með völdum.
Það var því nokkurt áfall fyrir Mubarak
þegar yfirstjórn hersins tilkynnti að herinn
myndi ekki skipta sér af mótmælunum. Her-
inn er afar vinsæll í landinu og þótti með
þessu gefa til kynna að hann stæði með fólk-
inu, að einhverju leyti að minnsta kosti. Þó
verður að hafa í huga að innan hersins eru
margir sem hafa fengið stöður, hlunnindi og
fleira úr hendi Mubaraks. Ekki er víst að sú
upplausn sem gæti orðið hrökklist forsetinn
frá völdum hugnist yfirstjórn hersins.
Þrýstingur á Mubarak að víkja strax eykst
dag frá degi. Ekki bara frá mótmælendum
á götum Kaíró og annarra borga landsins,
heldur einnig frá bandamönnum utan landa-
mæranna. Bandarísk stjórnvöld þrýsta nú
mjög á Mubarak að víkja fyrir tímabundinni
stjórn með stuðningi hersins. Hvort þessi
maður sem setið hefur við völd í þrjá ára-
tugi beygir sig undir þær kröfur á eftir að
koma í ljós.
Upphaf meiriháttar breytinga
Mótmælaaldan sem skellur nú á arabaríkjum í Norður-Afríku og Mið-Austurlöndum þykir minna á öldu mótmæla í Austur-
Þýskalandi sem leiddu til falls kommúnismans. Brjánn Jónasson kynnti sér orsakir og mögulegar afleiðingar mótmælanna.
BÆNASTUND Á FRELSISTORGI Gríðarlegur mannfjöldi kom saman á Frelsistorginu í Kaíró í Egyptalandi í
gær til að krefjast afsagnar forseta landsins. Mikill þrýstingur er á forsetann að láta af embætti en það gæti
haft afleiðingar víða í þessum heimshluta. NORDICPHOTOS/AFP