19. júní - 19.06.1990, Side 61

B • Ó • K • A
Vigdís Grímsdóttir
Ég heiti ísbjörg.
Ég er Ijón
Iðunn, Reykjavík 1989
Ung stúlka er ákærð fyrir morð.
Situr í læstum fangaklefa og rekur
sögu sina fyrir verjandanum. Þau
hafa saman aðeins tólf stundir og
á þeim tíma raðast saga stúlkunnar
upp í samfellda mynd úr ótal ör-
smáum brotum. Hún er Isbjörg.
Hún er Ijón. Vill hafa stjórn á eigin
lífi, en verður leiksoppur að-
stæðna, örlaga og eigin breysk-
leika. Samt er hún ekki aðeins
fórnarlamb. Hún er líka gerandi.
Hennar vopn eru harkan, hatrið
og ástleysið. Það sem sigrar hana
er ástin og sú krafa um eignarrétt
sem henni gjarnan fylgir. Við ást-
inni á Isbjörg ekkert svar nema
dauðinn. Og hún drepur. En um
leið lokar hún síðustu götu sjálfrar
sín til annarra manna. Eftir er að-
eins eigin hugarheimur, þar sem
frelsið birtist í mynd ungrar konu
með barn. Heimur sem veröldin
dæmir úr leik og kallar afurð sjúks
huga. Einmanalegur heimur, en sá
eini sem gefur möguleika á því
frelsi sem felst í því að vera hún
sjálf. Hætta að berjast. Að vera
krefst úrsagnar úr samfélagi
manna.
Ég heiti ísbjörg. Ég er Ijón er
þroskasaga. Hún er líka þjóðfé-
lagsádeila. Samt er hún eiginlega
hvorugt. Aðstæður Isbjargar í upp-
vextinum, föðurmissirinn, innlögn
móðurinnar á geðsjúkrahús, allt á
þetta sinn þátt í því að gera Is-
björgu eins og hún er, en það sem
skilur hana þó fyrst og fremst frá
öðrum er sú staðreynd að hún er
Isbjörg. Nafnið er örlög hennar.
Isinn sem hún brynjar hjarta sitt
með er í senn veikleiki hennar og
U ■ M ■ S ■ A
styrkur. Hún veit frá unga aldri að
þær sem gangast ástinni á hönd
eru dæmdar úr leik. Ástin er óvinur
kvenna. Bæði hún og móðir henn-
ar elska föðurinn, hann er ráðandi
í þeirra lífi jafnt þó að hann sé
dáinn. Til að losna undan áhrifa-
mætti ástarinnar verður að snúa
henni í hatur. Faðirinn verður óvin-
urinn. Og viðskiptavinurinn sem
segist elska ísbjörgu og vill eign-
ast hana verður líka óvinur. Og
staðgengill föðurins, kletturinn
Pétur, hann væri líka óvinur í heimi
mannanna. Aðeins í innilokuðum
klefanum, þar sem ísbjörg hefur
tögl og hagldir geta þau mæst sem
jafningjar. Uns sekt hennar er
sönnuð. Þá gengur hann aftur út
í heiminn, en hún á enga undan-
komuleið nema ímyndunaraflið.
„Sannleikurinn mun gera yður
frjálsa" segir í Biblíunni. Það frelsi
er ekki nánar skilgreint. Fyrir ís-
bjargir heimsins er enginn sann-
leikur til nema þeirra eiginn. Og
því er frelsið ófinnanlegt annars
staðar en í eigin huga.
Ég heiti ísbjörg. Ég er Ijón er
önnur skáldsaga Vigdísar Gríms-
dóttur. Eins og í þeirri fyrri, Kalda-
Ijósi, er söguhetjan barn meirihluta
sögunnar. Áfall og ástvinamissir í
æsku setur mark sitt á þau bæði,
Grim í Kaldaljósi og Isbjörgu. Og
vörnin er í báðum tilfellum hatrið.
En Grímur kemst fyrir tilstilli listar-
innar aftur inn í hlýju æskunnar,
Ísbjörg ekki. Hún er mikil sagna-
kona, jafnvel forspá norn, en hún
kann ekki að nýta þá hæfileika sér
til framdráttar. Hún er ein í sínum
heimi og þangað inn kemst eng-
inn, nema Pétur þessar tólf stundir
og að lokum ímynd drengsins
hennar sem hún gaf frá sér. Henn-
ar eini kostur í augum heimsins
er fegurðin. Með henni getur hún
séð sér farborða:
.Hún er falleg.
Og hverju breytir það?
Breytir öllu.
Hestum í apa.
Öpum í menn.
Fæst fyrir hana gull.
Og nóg er af því.
Og hún mun kunna að nálgast
það.
Orðin svona falleg.
Og dugleg að bjarga sér.
Og stór.
(bls. 197)
G • N ■ I ■ R ■
Ellefu ára gömul kemst hún að
því að líkaminn er hennar eina
von. Og undir og yfir og allt um
kring hvílir skuggi blóðskammar-
innar. Sem hún skilur ekki. En finn-
ur þó svo sárt til þess að vegna
líkamlegrar ástar hennar er pabbi
hennar allur. Einnig hann sigraði
hún með líkamanum. Án þess að
ætla sér það. Án þess að skilja
það. En upp frá því skilur hún að
líkaminn er vopn og á meðan ástin
er hvergi nærri er hún óhult. Og
samt er það aðeins á líkamlegan
hátt sem hún getur tjáð Vilhjálmi
frænda sínum væntumþykju. Gert
hann að þátttakanda í sínum
heimi. Aðeins eina nótt. Úr þeirri
nótt gengur hún opnum augum
inn í myrkrið. Og úr myrkrinu inn
í einangrun klefans.
Ég heiti Isbjörg. Ég er Ijón er vel
skrifuð bók. Sjónarmið ísbjargar
er allsráðandi og oft veit lesandinn
ekki hvort atburðir eru hennar hug-
arburður eða veruleiki. Það skiptir
heldur engu máli. Þetta er hennar
heimur séður frá hennar bæjardyr-
um og það sem fyrir ber allt jafn-
gildir þættir í hennar sögu. Frá-
sögnin er ekki línuleg. Atriðin rað-
ast upp eitt af öðru úr minni ís-
bjargar og tíminn er ekki til utan
þessar tólf stundir. Stíllinn er Ijóð-
rænn og á köflum nærri upphaf-
inn, en á milli kemur raunsæið ís-
grátt og leggur hann undir sig.
Ræður föðurins eru líkt og teknar
upp úr baráttuskáldsögum kreppu-
áranna. Draumar ísbjargar Ijóð og
frásagnir móðurinnar þar mitt á
milli. Samt skapast samræmi í frá-
sögninni. Það er rödd ísbjargar
sem ræður og hún neyðir lesand-
ann til að hlusta ekki síður en Pét-
ur verjanda. Og rödd hennar
hljómar fyrir eyrum löngu eftir að
lestrinum er lokið. Vekur enda-
lausar spurningar og vangaveltur.
Sagði ekki einhver að slíkt væri
hlutverk góðra bókmennta?
Friðrikka Benónýsdóttir.
ALLRA VAL
61