19. júní - 19.06.1997, Blaðsíða 36

/
Sænski fræðimaðurinn Hanna Wcstberg hefur rannsakað
hvaða eiginleika fólk tengi öðru hvoru kyninu. Það kont
henni ekki á óvart að fólk tengdi fingrafimi við konur og tækni-
þekkingu við karla. En henni fannst ekki jafnsjálfgefið að trú-
mennska, áreiðanleiki, virðing fyrir sjónarmiðum annarra, að-
lögunarhæfni og hjálpsemi skyldu vera álitnir kvenlegir eigin-
leikar, en hæfileikinn til að verja sjónarmið sín, sjálfstæði, leið-
togahæfileikar, vilji til að taka áhættu, hæfni til að taka ákvarð-
anir og ráðríki karllegir eiginleikar.
Hanna bendir á að þegar atvinnurekendur setjist niður til að
skrifa atvinnuauglýsingu þar sem lýst er eftir ákveðnum eigin-
leikum, sjá þeir strax fyrir sér annað lcynið frekar en hitt. Þannig
sé kynjaskiptingu starfa á vinnumarkaði viðhaldið í gegnum
ímyndir. Rannsóknir Hönnu Westberg sýna að kynjaskipting
starfa í Svíþjóð hefur haldist að mestu óbreytt frá 1960 og gera
má ráð fyrir að sömu sögu megi segja um ísland.
Kannski er lykillinn fólginn í því að læra að meta kvenlega og
karllega eiginleika til jafns, hversu ólíkir sem við ímyndum okk-
ur að þeir séu... ■
Cndurmat á störfum
Kynhlutlaust starfsmat hefur verið nefnt sem leið til að koma í veg fyrir kynjamisrétti í
launum. Starfsmatið er tæki til að meta gildi starfa þvert á starfsgreinar og bera saman
ólík störf þar sem karlar eða konur eru í meirihluta.
Anita Harriman, hagfræðingur sænsku vinnumarkaðsstofn-
unarinnar, stýrir rannsóknar- og þróunarverkefni um starfs-
mat. Hún segir ríkisstjórnina hafa ákveðið að hrinda verkefninu
af stað, þar sem launamunur kynjanna hafi verið að aukast í Sví-
þjóð. Til verkefnisins er varið sem svarar til rúmra 200 milljóna
íslenskra króna, enda líta Svíar á misrétti í launum sem gríðar-
lega brýnt úrlausnarefni.
Markmið verkefnisins er að þróa ókynbund-
ið starfsmat sem er nógu sveigjanlegt til að
henta öllum starfsgreinum. Anita segir að ætl-
unin sé að leggja mat á störf út frá nokkrum
forsendum: I fyrsta lagi kunnáttu eða þekk-
ingu, í öðru lagi líkamlegu og andlegu álagi, í
þriðja lagi ábyrgð, og loks vinnuaðstæðum.
Hún ítrekar að margar leiðir séu farnar til að
meta færni fólks, en til að jafna stöðu kynjanna
sé mikilvægt að taka tillit til allra þátta; ekki
síður félagslegrar færni en Iíkamlegra burða og
menntunar. Anita bendir líka á að þegar fólk
er beðið tim að lýsa starfi sínu, hafi karlar til-
hneigingu til að gcra sem mest úr verkum sín-
um en konur gefi hógværa og varfærnislega
lýsingu. Þetta geti komið niður á konum þeg-
ar kemur að laununum.
Anita segist vonast til þess að starfsmatið geti átt þátt í að
breyta hefðbundnu launakerfi en bendir á að það geri það ekki
eitt og sér, einnig þurfi að reyna á jafnréttislögin fýrir dómi.
Starfsmat á íslandi
Hér á landi hefur undirbúningur að tilraunaverkefni um starfs-
mat verið í gangi frá því snemma árs 1996. Verkefnisstjórinn
heitir Margrét Erlendsdóttir og segir hún að ætlunin sé að not-
ast við sænska kerfið sem Anita Harriman hefur unnið að, cnda
hafi það gefið góða raun í Svíþjóð. Margrét segir að megintil-
gangurinn sé að að kanna hvernig slíkt kerfi
geti nýst okkur til að raða launum innbyrðis
á vinnustöðum og draga fram þá þætti sem
hingað til hafa ráðið launamyndun. Hún
bendir sem dæmi á að í vinnuumhverfi karla
sé oft talað urn óhreinindi, eins og olíu og
sót, sem eru sjáanleg, og greitt er óhreininda-
álag út af. Samtímis fái konur sem vinni
t.a.m. í heilbrigðisþjónustu ekki greitt slíkt
álag þótt þær fáist við ýmiss konar úrgangs-
efni. Að sögn Margrétar hafa undirtektir ver-
ið jákvæðar þar sem starfsmatsnefndin hefur
leitað íýrir sér. Sá 11-14% launamunur sent
eingöngu skýrist af kynferði sé ekki endilega
meðvitaður, og menn hljóti að vilja uppræta
hann.
Starfsmatsverkefnið er á vegum félagsmála-
ráðuneytisins en þátttakendur eru auk þess
fjármálaráðuneytið, Jafnréttisráð, Reykjavíkurborg, ASÍ, BHM
og BSRB. Reiknað er með að fjögur fýrirtæki taki þátt í tilraun-
inni sem standa mun í eitt til eitt og hálft ár. ■