19. júní - 19.06.1997, Qupperneq 38

Mismunun í launum er ólögleg
■■ .
011 Norðurlöndin hafa löggjöf um jafnrétti kynjanna. 1 Skand-
inavíu voru lögin sctt á 8. áratugnum en áður höfðu ákvæði
um launajafnrctti vcrið í samningum aðila á vinnumarkaði. Á ís-
landi voru mcnn fyrri til og lög urn launajafnrétti voru sett strax í
kjölfar staðfestingar á samþykkt ILO, Alþjóðavinnumálastofnunar-
innar, um launajafnrétti 1957. Árið 1976, ári eftir að íslenskar
konur höfðu minnt á mikilvægi sitt með því að leggja niður störf
í einn dag, voru sett jafnréttislög hérlendis, sem ná til alls samfé-
lagsins, en taka sérstaklega til vinnumarkaðarins. Það að lögð er
sérstök áhersla á vinnumarkaðinn í íslensku jafnréttislögunum þýð-
ir einfaldlega að viðurkennt er að á vinnumarkaðnum viðgengst
mismunun sem verður að útrýma, og að jafnrétti á vinnumarkaði
er ntikilvægur grundvöllur þess að jafnrétti náist á öðrum sviðum
þjóðlífsins.
Hvað segja lögin um jafnrétti?
„Jafnréttislögin íslensku kveða á um launajafnrétti," segir Lára V.
Júlíusdóttir, lögmaður. „I’ar segir að konunt og körlum skuli
greidd jöfn laun og njóta sörnu kjara fyrir jafnverðmæt og sam-
bærileg störf. Þau innifela ýrnis ákvæði önnur í þessa veru, svo sem
að konunt og körlum skuli með stjórnvaldsaðgerðum tryggðir
jafnir ntöguleikar til atvinnu, launa og menntunar og að atvinnu-
Úr jafnréttislögunum (l.nr.28/1991)
„Tilgangur laga þessara er að koma á
jafnrétti og jafnri stöðu kvenna og karla á
öllum svíðum. Sérstaklega skal bæta stöðu
kvenna til að ná þvi markmiði." (l.gr.)
„Atvinnurekendum er óheimilt að mis-
muna starfsfólki eftir kynferði og gildir
það m.a. um: 1. Laun, lanatengd friðindi
og hvers konar aðra þóknun fyrir vinnu. 2.
Ráðningu, setningu eða skipun í starf. 3.
Stöðuhækkun og stöðubreytingar. 4. Upp-
sögn úr starfi. 5. Vinnuaðstæður og vinnu-
skilyrði. 6. Veitingu hvers konar hlunn-
inda." (6.gr.)
rekendur og stéttarfélög skuli vinna markvisst að því að jafna stöðu
kynjanna á vinnumarkaði. I jafnréttislögunum er sérstakri nefnd,
Kærunefnd jafnréttismála, fengið það verkefni að fjalla um kæru-
mál vegna laganna. Á þetta að auðvelda þeim sem verða fyrir brot-
um að ná fram leiðréttingu, í stað þess að þurfa að leita með mál-
ið til dómstóla er hægt að fá álit nefndarinnar.“ Lára bendir á að
jafnréttislögin séu ekki einu lagaskuldbindingar í þessa veru. í
stjórnarskránni sé ákvæði í 65. gr. um að konur og karlar skuli
njóta jafns réttar í hvívetna og í EES samningnum, 69. gr., segi að
aðildarríkin skuli tryggja að konur og karlar hljóti jöfn laun fyrir
jafna vinnu, en með launum sé átt við venjulegt grunn- eða lág-
markskaup ásamt öllum öðrunt greiðslum, hvort heldur er í fé eða
fríðu sem launþegi fær beint eða óbeint frá vinnuveitanda sínunt
vegna starfa síns.
Lögin eru ekki lengur hliðsjónarplagg
Lagarantminn hvað varðar launajafnrétti er því tryggður, að sögn
Láru. En hvaða þýðingu hafa lögin í raun?
„Þegar spurt er hvort farið sé eftir lögunum eða hvort þau hafi
vægi, hefur mér stundum fundist að menn hafi þessi Iög til hlið-
sjónar meira heldur en að nauðsynlegt sé að fylgja þeint eftir í hví-
vetna,“ segir Lára. „Ula hefur gengið að fá rétt viðurkenndan í ein-
staka dómsmálum sem rekin hafa verið. Þar má sérstaklega nefna
tregðu við að viðurkenna að konur eigi jafnan rétt til skaðabóta og
karlar. Á síðustu mánuðum hefúr Hæstiréttur hins vegar kveðið
upp nokkra afar mikilsverða dórna þar sem tekið er af skarið á
grundvelli jafnréttislaga og konum tryggður jafn réttur á við karla.
Þess er því að vænta að sá tími sé liðinn að menn geti talið jafn-
réttislög einhvers konar hliðsjónarplagg í umræðunni.“
Konur eru tregar til að kæra
Lára segir það rétt að kærumál vegna launa hafi verið fá til Kæru-
nefndarinnar. Á því sé vafalaust engin einhlít skýring, en hún nefn-
ir nokkrar hugsanlegar skýringar, svo sem að launamunurinn sé
meiri þeim mun ofar í launastiga sem komið er, konur vilji ekki
kæra atvinnurekendur sína á meðan þær eru í starfi hjá þeim. Það
sé óþægilegt fyrir þær, þeim finnist þær með því vera að opinbera
óánægju sína, þær vilji ekki verða fylupúkar. „Það er fyrst þegar
þær láta af störfum, er sagt upp starfi eða segja sjálfar upp sem þær
velta þeim möguleika fyrir sér að kæra launamisrétti,“ segir hún.
Það ætti ekkert að standa í veginum fyrir því að beita kæruleiðinni
meira, enda segist Lára telja að stéttarfélögin styðji almennt við
bakið á þeim konum sem kæra launamisrétti og Kærunefndin þyki
aðgengileg.
Nýr dómur um launajöfnun
Þann 13. mars sl. dæmdi Hæstiréttur Ríkisútvarpjð til að breyta
launakjörum konu til samræmis við laun karls í sömu stöðu, þótt
þau væru hvort í sínu stéttarfélaginu og fengju þar af leiðandi
greitt eftir mismunandi samningum. Lára segir að dómurinn
geri í raun ekki annað en að staðfesta það sem segir í jafnrétt-
islögum og annars staðar, að óheimilt er að mismuna fólki í laun-
um eftir kynferði. Kjarasamningar breyti engu þar um eða aðild að
stéttarfélagi. „Dómurinn hefur afgerandi áhrif á þeim vinnustöð-
um þar sem karlar og konur vinna hlið við hlið sömu störfin og til-
heyra sitthvoru stéttarfélaginu,“ segir Lára. „Þar ber atvinnurek-
anda að gæta þess að fólki sé ekki mismunað í launum með vísan
til mismunandi kjarasamninga. Dómurinn sendir ákveðin skilaboð
til launagreiðenda um að mismuna ekki kynjum í launum. Laun og
kjör vcrða að vera þau sömu og það stendur atvinnurekanda nær
að sýna fram á að svo sé.“ ■