19. júní - 19.06.1997, Blaðsíða 45

áhrif á það sem athugað er og öfugt. Aðferðin er óháð athug-
anda og verður einungis fyrir áhrifum ytri afla. Hins vegar, allt
frá því að Kuhn sendi frá sér bók sína The Structure of Sci-
entific Revolution, 1962, hefur það verið nokkuð viðurkennd
skoðun að aðerðirnar verða aldrei alveg óháðar athuganda. Vís-
indin verða ekki tekin úr samhengi við samfélagið á hverjum
tíma, menningu og trú. I’etta samspil samfélags og vísinda hef-
ur hins vegar minna verið athugað í tengslum við kynímynd
samfélagsins.
Hin vísindalega aðfcrð
hefur teygt sig víða og ver-
ið lykilatriði í athugun
okkar á öllu sem beint eða
óbeint tengist mannlegu
samfélagi. Á vísindalegan
hátt heíúr verið sýnt fram á
liver kynhlutverk forfeðra
okkar voru og viti menn,
hlutverk karla og kvenna
hafa verið þau sömu frá
upphafi.
Gndurskoðun forn-
leifafræðinnar
Konur innan fornleifafræð-
innar í Norður Ameríku
ltafa nú síðustu ár verið að
taka til endurskoðunnar
fyrri túlkanir á merkum
fornleifafúndum. Ymislegt
hefur komið í ljós við þá
endurskoðun. Við túlkun á
kynskiptum hlutverkum
forfeðra okkar hefur aldrci
verið byrjað á núllpunkti
heldur ávallt gengið út frá
fyrirfram ákveðnum hug-
myndum um konur og
karla. Grafir með vopna-
btmaði eru yfirleitt taldar
tilheyra körlum án frekari
skoðunar. Gengið er út frá
því að öll meiri háttar hlut-
verk innan samfélaga for-
feðra okkar hafi tilheyrt
karlmönnum án þess að
nokkuð sé í raun sem
bendir til þess frekar en að þessi hlutverk hafi verið í höndurn
kvenna. Sumir fornleifafræðingar sem hafa verið að athuga þessi
mál hafa gengið svo langt að fullyrða að við geturn fullteins
byrjað upp á ný að túlka söguna. Ástæðan sé sú að að túlkunin
hafi byggt á fyrirfram ákveðnum skilgreiningum um kynjamun
sem á kannski ekkert skilt við samfélög fyrri tínta.
Óvirku stúlkurnar
I rannsóknum á kynjamun innan félagsvísindanna hefúr þessi
fyrirfram ákveðna kynhugmynd ekki síður haft áhrif á túlkun
niðurstaðna sem og þær aðferðir og skilgreiningar sem notaðar
eru. Því hefur yfirleitt verið haldið frarn að konur vanmeti getu
sína og séu þar með að sýna frávik frá „eðlilegri” hegðun á
meðan karlar hafi nokkuð góða sjálfsmynd og „eðlilegt” mat á
getu sinni. Það er hins vegar margt sem bendir til þess að það
séu í raun konur sem raunsætt nteti færni sína en karlar fari jafn-
an í það að ofmeta hvað
þeir séu færir um. Að sarna
skapi hafa niðurstöður
rannsókna á virkri hegðun
drengja og stúlkna verið
túlkaðar sem svo að hegð-
un stúlkna sé óvirk en
hegðun drengja virk. 1978
Gerðu Jacklin og Maccoby
rannsókn þar sem tcngsl
hegðunar barna við kyn
leikfélaga þeirra voru at-
huguð. Niðurstöður þess-
arar rannsóknar sýndu að í
leik tveggja stúlkna kom
sjaldnar fram óvirk hegðun
heldur en í leik tv'eggja
drengja. Hins vegar þegar
börn af gagnstæðu kyni
voru pöruð saman kom
frarn óvirk hegðun hjá
stúlkum. Niðurstöður
þessarar rannsóknar benda
til þess að stúlkur séu í eðli
sínu ekki óvirkari heldur
korni slík hegðun frarn í
samskiptum þeirra við
drengi.
Vísindin eru leið rnanns-
ins til þess að skilja um-
hverfi og jafnframt notuð í
viðleitni okkar til þess að
stjórna og drottna yfir
náttúrunni og aðlaga urn-
hverfið að eigin þörfum.
Vísindin eru ekki algild og
hlutlaus aðferð til þess að
leiða í ljós sannleikann.
Þau taka ávallt mið af menningu hvers tíma. Það er þess vegna
sem það er mikilvægt að horfa gagmýnum augum á þann sann-
leik sem vísindin færa okkur. Það hlýtur einnig að teljast mikil-
vægt að allir eigi aðgang að vísindum og leggi þar sitt af mörk-
um að vísindin verði ekki einungis tæki þess er valdið hefur not-
að til þess að túlka heiminn eftir „hans” höfði.
Fram á seinni hluta 17 aldar voru vísindin alþýðlegri og umræðan fór fram á heimilum heldra
fólks, inni á kaffihúsum og innan klaustranna. Allt frá elleftu öld og fram á þá 17 stunduðu konur
vísindin eins og aðstæður hverju sinni leyfðu og lögðu þó nokkuð til, sérstaklega á sviði grasafræði.
Konur beittu sér meira fyrir þvi að miðla þekkingu sinni og skrifuðu oftar en ekki kennslubækur eða
settu fræðin upp i formi bréfa eða samtala til þess að gera þau aðgengileg fyrir sem flesta. Dæmi eru
þess að konur sem unnu að fræðistörfum hafi viljað setja fræðin fram á aðgengilegan hátt fyrir börn
sin. Emilie de Chatelet (1706-1749) sem var ástkona Voltaires gerði i sinni fyrstu bók aflfræði
Newton og kenningum Leibniz skil á aðgengilegan hátt fyrir byrjendur. Ástæðan var sú að henni
fannst skorta gott kennsluefni fyrir son sinn sem vildi nema eðlisfræði. Með komu háskólanna færð-
ust fræðin frá því að vera á meðal almennings til þess að vera fyrir fámennan hóp fræðimanna innan
háskólanna. Þar með var draumur kvenna til visindaiðkunnar búinn að vera. Peim var með öllu
meinaður aðgangur að háskólum.
0