Fréttablaðið - 16.12.2010, Blaðsíða 76

60 16. desember 2010 FIMMTUDAGUR
Bergsveinn Birgisson er
tilnefndur í annað sinn til
íslensku bókmenntaverð-
launanna fyrir nóvelluna
Svar við bréfi Helgu. Hann
segir vinsældir bókarinnar
hafa komið sér ánægjulega
á óvart og helgist ef til vill
af því að eftir hrun hafi
fleiri farið að gefa gaum
þeirri menningu sem við
áttum fyrir.
Svar við bréfi Helgu fjallar um
aldraðan bónda sem skrifar bréf
til ástkonunnar sem honum bauðst
til að fylgja til borgarinnar forð-
um tíð, en hann kaus heimahag-
ana fram yfir kærleikann. Mörg-
um áratugum síðar veltir hann
því fyrir sér hvort hann hafi valið
rétt og inn í bréfin fléttast minn-
ingar úr sveitinni ásamt safarík-
um frásögnum af því sem hann
kallar fengitíð lífs síns.
Að fanga bóndann í ræðu
Bókin er stutt, fyllir rétt rúmar
100 síður. Bergsveinn segir þó
talsverðan tíma liggja henni að
baki.
„Ég byrjaði að skrifa hana árið
2003. Ég get aftur á móti ekki
sagt eins og atvinnurithöfundur
hve lengi ég hef viðað að mér efni
í hana og hve lengi ég hef unnið
úr því. Kannski þetta hafi meira
verið eins og hjá gamla fólkinu í
Brekkukoti, sem aldrei var bein-
línis að vinna, en alltaf að sýsla
eitthvað.
Ég hef verið svo lánsamur að
hafa kynnst mörgum skemmtileg-
um sagnamönnum í gegnum tíð-
ina, bæði frægum og ófrægum, til
dæmis gerði út bát á Norðurfirði
allnokkur sumur og þar kynntist
ég góðum sagnamönnum eins og
Gunnsteini Gíslasyni. Afi minn,
Guðjón Guðmundsson, var líka
dásamlegur sagnamaður án þess
að gefa sig sérstaklega út fyrir
það.
Ég man að þegar ég var í sveit
hjá honum kom út einhver viðtals-
bók, Aldnir hafa orðið, þar sem
rætt var við hann. Ég tók eftir
að þar var hann svo kurteis; tal-
aði bara um tíðina og aflabrögð í
bókinni. En þegar maður sat úti
með honum að skera af netum þá
fór allt í gang. Þessi maður var
ekki til á neinum pappír. Þetta er
maðurinn sem ég hef gert mér
far um fanga; bóndann í ræðu en
ekki í riti; manninn sem er meira
kurteis við lífið í eigin brjósti en
mannfólkið.“
Saga um horfna menningu
Bókin hefur hlotið mikið lof gagn-
rýnenda og selst afar vel, sem
kemur Bergsveini þægilega á
óvart.
„Það er alltaf gaman þegar ein-
hver nennir að lesa það sem maður
er að gera,“ segir hann. „En nei, ég
var ekki viðbúinn því að þessi saga
yrði vinsæl. Ég er sjálfsagt síst
hæfur til að greina það af hverju
hún mælist svona vel fyrir en ég
fór að leiða hugann að því, að eftir
að peningamennirnir skildu eftir
sig sviðna jörð hafi kannski mynd-
ast hérna ákveðið tómarúm.
Eftir á hafa menn ef til vill leitt
hugann að því hvort það hafi verið
til menning í þessu landi eftir allt
saman: þessi íslenska alþýðumenn-
ning þar sem fólk talaði saman
og sagði frá, verkmenning þar
sem fólk skaffaði sjálft á borðið
sitt, ræktaði jörðina og fór á sjó.
Þetta var menning sem hafði að
stóru leyti staðið óbreytt frá land-
námi; að sjá inn í gamlan íslensk-
an bóndabæ var að sjá inn í land-
námið.“
Bergsveinn kveðst hafa verið
svo heppin að fá nasasjón í þenn-
an heim hjá afa sínum og ömmu á
Ströndum.
„En þetta var mjög brútal fer-
ill, hvað þetta gerðist hratt. Maður
var ekki fyrr búinn að sjá inn í
þetta en það var horfið. Pening-
aæðið sem ríkti hér gekk mjög
hart á þessa menningu. Það varð
náttúrulega gríðarlegt rof þegar
peningamenn fóru haga sér eins
og Gottskálk biskup grimmi og
sanka að sér jörðum um allar
trissur. Þetta snýst nefnilega ekki
bara um rolluskjátur, þetta snýst
um tungumál og þar með um heil-
an heim. Og það er ekki hægt að
skilja íslenskt tungumál í raun og
veru nema í gegnum sveitabæinn.
Án hans er ekkert tungumál,
engar rætur.“
Að skilja hvaðan maður kemur
Svar við bréfi Helgu svipar að
formi og efni til fyrstu skáldsögu
hans, Landslag er aldrei asnalegt
frá 2003, sem lýsti lífi trillukarla í
deyjandi sjávarbyggð. Fellst hann
á að vera haldinn fortíðaþrá?
„Ég get alveg verið ærlegur
með það að mér hefur fundist ég
„rangplaseraður“ í tíma. Ég hef
stundum sagt í gamni að ég hefði
helst viljað vera uppi á steinöld
með nútímaspítölum. Áður fyrr
var meiri nálægð milli manna,
fólk lifði í hóp. Ég fékk að sjá inn
í þessa menningu gegnum ömmu
mína og afa en þá þegar var komin
feigð í hana; bæirnir voru að leggj-
ast í eyði og hún smám saman að
láta undan.
En ég myndi samt ekki vilja
stimpla þetta sem einhverja for-
tíðarþrá. Ég er einfaldlega ein-
staklingur sem er að reyna að
skilja rætur sínar, hvaðan hann
kemur. Eftir að hafa þvælst dálít-
ið um heiminn eins og ég hef gert,
verður það dálítið aðkallandi fyrir
mann.“
Fyrnskan er mér töm
Tungutak og orðfæri sögumanns
bókarinnar er mergjað og á köfl-
um framandi. Bergsveinn kveðst
hafa þurft að setja sig í ákveðn-
ar stellingar þegar hann skrifaði
bókina en gætti þess vandlega að
þær kæmu ekki fram.
„Þetta varð að koma beint úr
lifrinni og án áreynslu. Ég hef nú
verið kallaður forn í skapi þannig
að vissu leyti var fyrnskan mér
töm. Það var þó ýmislegt sem
maður þurfti að setja sig inn í til
að geta komið orðum að því, til
dæmis fjárþuklið. Þetta er gríðar-
lega ríkt mál, fornt og nákvæmt.
En þegar ómskoðunartækið kom
til sögunnar hvarf þuklþekking-
in fljótt og þar með tungumál-
ið sem henni fylgdi. Ég þurfti
því að fletta talsvert í gömlum
ræktunarbæklingum, til að setja
mig inn í þetta málsnið.“
Auk þess að fjalla um horfna
menningu og slitnar rætur er Svar
við bréfi Helgu öðrum þræði bók
um mannlega nánd.
„Ég hef mikinn áhuga á til-
vistarlegum spurningum. Þetta
er vissulega ástarsaga, en ekki
þessi hefðbundna rómantíska ást-
arsaga þar sem allir ná saman í
lokin. Þetta fjallar um að þrá ein-
hverja manneskju án þess að það
verði nokkuð úr því; mig langaði
að segja ástarsögu þar sem ástin
fær ekki að blómstra.“
bergsteinn@frettabladid.is
LISTIN AÐ FANGA GAMLAN BÓNDA
BERGSVEINN BIRGISSON „Ég get alveg verið ærlegur með það að mér hefur fundist ég „rangplaseraður“ í tíma. Ég hef stundum sagt í gamni að ég hefði helst viljað vera uppi
á steinöld með nútímaspítölum.“ FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Það varð náttúrulega
gríðarlegt rof þegar
peningamenn fóru að haga
sér eins og Gottskálk biskup
grimmi og sanka að sér
jörðum um allar trissur. Þetta
snýst nefnilega ekki bara um
rolluskjátur, þetta snýst um
tungumál og þar með um
heilan heim.
BERGSVEINN BIRGISSON
RITHÖFUNDUR
Bak við vélageymsluna höfðum við fundið okkur dálítið skot þar sem
sólgeislar stungust gegnum sprungurnar milli plankanna svo maður gat
dæmt holdafarið nákvæmlega í skininu. Þetta varð okkar litla einkaspaug.
Þú baðst mig skoða þig, og ég þuklaði geislungana á þér og fann hvergi
hnota á og síðan hvert rifið á fætur öðru, og fyllingu hryggjar, þá mjaðma-
grindina og lærin niður á hækilinn svo þú titraðir sem ösp í vindi, þreifaði
þig munúðarfingrum og kannaði nákvæmlega útlegur á brjóstkassa og
bringufylling. Þú hljóðaðir af sælu. Sýnin af þér berri í sólgeislunum var
frískandi fyrir augað líkt og blóm á nakinni klettasyllu.
Ég hef í raun engu að jafna saman við þessa sjón. Mér dettur helst í hug
þegar Farmallinn kom. Að rífa grindina utan af vélinni og pappann og sjá
þá glansandi dýrð sem átti eftir að umbylta lífinu. Sjá nú hve lítilla sanda
ég er í hugsun minni, Helga mín, að líkja þér ungri og berri við dráttarvél.
Ég veit að ég bara subba út fegurð þína með því að jafna þér við hluti
þessa heims. Þú varst dásamleg dráttarvél. (49-50)
ÚR SVARI VIÐ BRÉFI HELGU
TILVALIN JÓLAGJÖF!

FÁST Í MIÐASÖLU ÓPERUNNAR
OPIÐ ALLA DAGA KL. 1018
SÍMI 511 4200
Gjafakort á sýningar
Óperunnar í Hörpu
ÍSLENSKA ÓPERAN
Í HÖRPU
PAGLIACCI 2008