Frjáls verslun - 01.05.2003, Side 22

FJÁRDRÁTTUR í FYRIRTÆKJUM
þekkts fyrirtækis í tölvunni hjá sér, láti prenta þá, og sendi síðan
á fyrirtækið þar sem hann er bæði gjaldkeri og bókari.
Aðalatriðið er að honum takist að koma upp kerfi sem
greiðir falsreikninga hans þegjandi og hljóðalaust - og í skjóli
þess að lítið efdrlit er haft með reikningunum og uppáskrift
stjórnenda. Hann þarf að hafa bæði aðgang að bókhaldi og
bankareikningi og gjaldfærir reikningana undir útgjaldaliði þar
sem mikið er af færslum og háar flárhæðir streyma í gegn.
Iiklegt er að hann gæti þess að upphæðirnar í falsreikning-
unum séu að svipaðri ljárhæð og aðrir reikningar í þessum
útgjaldalið til að vekja ekki grunsemdir.
Háir verktakareikningar Fyrirtæki, sem ævinlega er með háa
framkvæmda- og verktakareikninga frá mörgum aðilum, þarf
að standa vaktina gagnvart hugsanlegum falsreikningum gjald-
kerans. Þeir kunna að vera eins og dropi í hafið í allri reikninga-
súpunni sem snertir framkvæmdirnar - og eiga fyrir vikið
greiðari leið í gegnum kerfið. Dæmi: Kostnaðaráætlun við eitt-
hvert verk eða starfsemi er 500 milljónir króna. Kostnaður í
reynd er 480 milljónir. Gjaldkerinn bætir 20 milljónum við og
allir eru ánægðir. Aætlun stóðst.
í samkrulli með viðskiptavini að fölsun reikninga Önnur
aðferð falsaðra reikninga gæti verið sú að yfirmaður, sem sam-
þykkir reikninga í fyrirtæki, „vinni með“ stórum viðskiptavini
þess um að senda of háa reikninga sem hann svo samþykkir og
rennir í gegnum kerfið. Viðkomandi viðskiptavinur gerir síðan
vel við hann, færir honum einhverjar sporslur fyrir „greiðann",
eins og boðsferðir til útlanda, boðsferðir í laxveiði og þar fram
efdr götunum. Jafnvel fær hann greitt í beinhörðum peningum.
Þetta er samt ólíklegt og er eiginlega frekar í „ætt við mútur“.
Munið samt; það er allt hægt og útfærslurnar eru margar.
Byrjar oflast sem „lán“...
Flestír eru heiðarlegir! Þeir eru örugglega mjög fáir sem
setjast niður einn góðan veðurdag og segja: „Eg ætla að
stela.“ Fjárdráttur byrjar langoftast sem skammtíma „lán“
hjá fyrirtækinu, svona til að bjarga sér fyrir horn með
greiðslur, í stað þess að fara í banka eða selja eitthvað af
eignum sínum. Vandinn er bara sá að þetta „lán“ vindur
fljótt upp á sig. FV
Stærstu fjárdráttarmálin...
Fjárdrátturinn hjá Símanum upp á yfir 250 milljónir er
stærsta tjárdráttarmál Islandssögunnar, a.m.k. það sem
hefur verið upplýst. Sé seldur víxill gjaldkerans til íslenska
sjónvaipsfélagsins upp á 42 milljónir talinn með nálgast
tjárdrátturinn nær 300 milljónum króna. Fjárdrátturinn hjá
Nathan & Olsen, sem komst upp haustið 1996 var upp á 32
milljónir króna og gat gjaldkerinn, sem dró sér féð, ung
stúlka, greitt um 7 milljónir til baka. Þá eru dæmi um ótal
tjárdráttarmál sem liggja á bilinu 5 til 10 milljónir króna. FV
Fyrirtæki sem draga fé af öðrum fyrirtækjum Þessu tengt er
auðvitað þegar viðskiptavinir senda vísvitandi of háa reikninga
á önnur fyrirtæki vegna þess að þeir vita að þar er slælegt eftirlit
og óreiða og að þar nenna menn ekki að kanna reikningana
áður en þeir eru greiddir. Þar með er viðskiptavinurinn farinn
að hækka reikningana og draga sér fé út úr fyrirtækinu án þess
að eftír því sé tekið vegna lélegs eftirlits þar. Stjórnendur þurfa
því að vera mjög á varðbergi í vörukaupum og gagnrýnir á
reikninga áður en þeir samþykkja þá. Finni gjaldkeri - eða við-
skiptavinurinn - að þar sé lélegt eftirlit eru meiri likur á að hann
freistist til að setja inn falsaðan reikning fyrir vörukaupum og
bóki hann eftir það, færi hann einnig bókhald.
Þegar lirír eða fjórir standa að svindlinu Endurskoðendur
hafa aldrei gefið út að til sé fullkomin vörn gegn tjárdrætti í
fyrirtækjum. Ljóst er að taki nokkrir lykilstarfsmenn sig
saman um að draga sér fé, eins og gjaldkeri, bókari og Jjár-
málastjóri, getur verið mjög erfitt að komast að glæpnum,
enda „koma þeir honum fyrir í bókhaldinu og færslumagni
ársins“. Þeir myndu stemma glæpinn af. Það væri þá einna
helst að einhver færsla þeirra lenti í úrtaksathugun endur-
skoðenda fyrirtækisins og vekti grunsemdir þeirra. Eða þá að
talnaglöggur forstjóri teldi að einhveijir kostnaðarliðir væru
óeðlilega tjárfrekir og léti endurskoðanda sinn fara nákvæm-
lega ofan í saumana á þeim.
Fyrir flesta er erfitt að ímynda sér að nokkrir innan sama
fyrirtækis komi að glæpnum. Það þarf einhver að byrja og
brydda upp á svindlinu. Hvernig á hann að bera sig að og
nefna hugmyndina að glæpnum í upphafi? Hann er „búinn að
vera“ ef viðmælandi hans fyrtist við og klagar beint í for-
stjórann. Að vísu standa þá væntanlega orð gegn orði. En það
er sama. Tortryggni hefur verið sáð og viðkomandi er kominn
undir sérstakt eftirlit. Það hlýtur að vera enn erfiðara að
brydda upp á glæpnum við þriðja og tjórða mann, innan fyrir-
tækis sem utan þess. Lykilmaður hjá stórum viðskiptavini,
sem „reynt yrði við“ með þessum hætti, gæti brugðist ókvæða
við og hringt beint í forstjórann og sagt honum frá samtalinu
og að hann yrði að gæta sín á viðkomandi starfsmanni.
Mikil græðgi og fjárhæðir háar Flestfr eru á því að frekar
komist upp um Jjárdrátt í íýrirtæki þegar svindlarinn er mjög
gráðugur og um háar Jjárhæðir er að ræða. Þetta á þó ekki við
um Jjárdráttinn hjá Símanum. Almennt hlýtur að vera erfiðara
að koma auga á svikin ef um smáa skammta er að ræða, t.d. 1
milljón á ári, sem „komið er Jyrir“ í bókhaldinu, en tugi
milljóna á ári. Hér verður náttúrulega að horfa á umsvif og
stærðir fyrirtækjanna.
Nótulaus Viðskipti Loks þarf vart að taka fram að líkur á Jjár-
drætti starfsmanna eru meiri í Jyrirtækjum sem stunda nótu-
laus viðskipti, svonefnda „svarta sölu“. Þar þurfa eigendur að
standa vaktina nánast allan daginn og þeir geta sig varla hreyft
frá kassanum. Þetta er ekki flókið: Nótulaus viðskipti girða Jýrir
allt eftirlit með því að starfsmenn dragi sér fé eða „gangi ftjáls-
lega“ um birgðageymslurnar. H3
22