Frjáls verslun - 01.10.2003, Blaðsíða 6

RITSTJÓRNARGREIN
OFURLAUN FORSTJÓRA
Hvað á Sigurflur afl hafa?
Það kom fæstum á óvart að þeir Sigurður Einarsson,
stjórnarformaður Kaupþings Búnaðarbanka, og Hreiðar
Már Sigurðsson, annar tveggja forsljóra bankans, drægju
kaupréttarsamninga sína til baka eftír þá reiðiöldu sem bylgjaðist
um þjóðfélagið vegna samninganna. Ejóðin gerði uppreisn með
Davíð Oddsson forsætísráðherra fremstan í flokki. Þjóðin þolir
ekki ofúrlaun forsljóra. Raunar er hún ekki ein um þessa skoðun
því vaxandi gagniýni hefur verið á ofurlaun forstjóra erlendis eftír
bókhaldsbrellur og notkun Enron-tætara. Má minna á nýlega
umfjöllun um skandalinn hjá Skandia í Svíþjóð.
I GREIN, sem Stefán Svavarsson lektor skrifaði í Frjálsa
verslun fýrir þremur árum um kaupaukakerfi, vísaði hann í
könnun bandaríska tímaritsins Fortune um að heildarlaun banda-
rískra forstjóra skiptust á eftírfarandi hátt: Föst laun 21%, skamm-
tímabónusar 27%, langtímakaupaukar 16% og kaupréttarsamn-
ingar 36%. Ennfremur kom fram hjá honum að laun
forstjóra eru miklu hærri en meðallaun starfs-
manna. I Bandaríkjunum hefur forstjórinn 120
sinnum hærri laun, í Kanada 36 sinnum og í Japan
16 sinnum hærrí laun. Bættí Stefán því við að
nútíminn hirti greinilega litt um heilræði gríska
heimspekingsins Plató sem sagði að ósiðlegt væri
að hæst launaði starfsmaður stofnunar fengi meira
en íimmföld laun þess sem lægst væri launaður.
EN ÞA VAKN.4R sú spurning hvað Sigurður Einarsson,
stjórnarformaður Kaupþings Búnaðarbanka, eigi að hafa í laun. Á
hann að hafa 100 milljónir, 70 milljónir, 30 milljónir eða 10
milljónir á ári? Og hverjir eiga að ákveða laun hans? Geta ekki
aliir verið sammála um að það sé í verkahring eigenda fýrirtækja
að ákveða laun forstjóra og starfsmanna? Ef þeir vilja greiða for-
stjóra t.d. einn milljarð extra fyrir að búa til 20 milljarða fýrir sig
þá er það þeirra mál. En eigendurnir verða þá líka að taka afleið-
ingunum ef viðskiptavinum misbýður og sniðganga fýrirtækið. í
tilviki bankanna kom hvellurinn um ofurlaunin ofan á umræðuna
um 12 milljarða gróða bankanna fýrstu níu mánuði ársins, há
þjónustugjöld og ágengni þeirra á hlutabréfamarkaði.
HVERS VIRÐI er góður forstjóri fýrir iýrirtæki? Tvær
stuttar sögur: Eg minnist þess að þegar ég fór á sjó eftír stúdents-
próf þá komst ég í gegnum klíku í áhöfn hjá aflahæsta skipstjóra
þeirrar vertíðar. Það var slegist um að komast í pláss hjá honum,
hann skapaði svo mikil verðmæti. Við mokfiskuðum allt
sumarið. Eg hugsaði með mér; sá er naskur. Hann sagði okkur
nákvæmlega hvar ættí að leggja netin og árangurinn var alger-
lega undir honum kominn. Hann fékk tvöföld hásetalaunin mín
- og ég sem hafði aldrei stigið fæti áður um borð í fiskiskip. Ég
kvartaði að sjálfsögðu ekki. Þegar ég ræddi um það í útvarps-
þætti sl. vor, þegar 70 milljóna króna árslaun Sigurðar Einars-
sonar voru í brennidepli, að mér fýndist þau vera í hærri
kantinum - svona í íslenskum veruleika - hringdi gamall skóla-
bróðir í mig, sem búsettur hefur verið í New York í yfir tuttugu
ár og hafði hlustað á mig í gegnum Netíð. Hann sagði bálreiður
í símann: „Hvernig getur þú leyft þér sem ritstjóri Frjálsrar
verslunar og aðdáandi frjáls vinnumarkaðar að setja þig í
dómarastól og gefa út hvað menn eigi að hafa í laun? Ætlið þið
aldrei að komast út úr þessum molbúahugsunarhættí að for-
stjórar eru að vinna fýrir hluthafana sem ákveða launin? Hvers
vegna mega góðir starfsmenn og forstjórar ekki fá mikla umbun
fýrir að búa tíl verðmæti fýrir hluthafana? Eru það bara eigendur
fýrirtækjanna sem mega græða og segja svo á tyllidögum að
starfsmennirnir séu dýrmætasta eignin sem búi tíl verðmætín
fýrir þá?“ Það kom fýrst löng þögn, en svo
glefsaði ég eitthvað á móti.
MESTU MISTÓKIN í kaupréttarsamningi
Sigurðar og Hreiðars Más voru að hafa samn-
inginn afturvirkan og miða við gengi bréfanna
þegar samningar þeirra voru lausir í júni.
Sennilega hefðu fáir fett fingur út í samninginn
ef þeir hefðu keypt bréfin á markaðsvirði dags-
ins. Þó finnst mér gagnrýnisvert að bankinn
skuli lána starfsmönnunum týrir kaupunum og veija þá frá
gengistapi. Með því sitja aðrir hluthafar ekki við sama borð, þeir
þurfa að fara út í bæ tíl að taka lán og naga á sér neglurnar yfir því
hvort bréfin lækki. Best hefði verið ef Sigurður og Hreiðar hefðu
samið þannig að þeir ættu kauprétt á bréfum í bankanum eftír 5
ár á markaðsgengi dagsins þegar samningurinn var tílkynntur.
ÍSLENSK LAUNAKERFI eru almennt ekki byggð á kaup-
réttarsamningum og okkur skortir alla reynslu af slíkum samn-
ingum. Þeir eru mjög flóknir og nokkrar útfærslur geta leitt til
sömu niðurstöðu. Flestír virðast geta sætt sig við „eðlilegan
launamun" sem byggir á mismunandi ábyrgð, afköstum og
frammistöðu. Það er einu sinni þannig að sumir eru einfaldlega
betri en aðrir og hafa meiri hæfileika. Flestir eru sammála um að
miklir athafnamenn draga alla upp með sér og bæta hag allra
- þótt allir fái ekki sömu laun.
ÞJOÐIN sættir sig hins vegar ekki við þann gífurlega launa-
mun sem tíðkast í öðrum löndum. Hún er eins og Plató sem setti
hámarkið við fimmföld lægstu launin. Ekki veit ég hvar hámarkið
er nákvæmlega, en ætli heimspekingurinn, sem samdi gamla
Trabant-slagorðið, komist ekki nærri því: Skynsemin ræður!
Jón G. Hauksson
„Eru það bara eigendur
fyrirtækjanna sem mega
græða og segja svo á
tyllidögum að starfs-
mennirnir séu dýr-
mætasta eignin sem búi
til verðmætin fyrir þá?“
6